51

51

Tao rodzi. Te wykarmia. Rzeczy przybierają kształty, kształty dokonują się. Dlatego nie ma rzeczy, która nie uświęcałaby Tao i nie ceniłaby Te. Tao jest uświęcone, Te jest godne szacunku dlatego, że nie wydają one rozkazów, a zgodne są z naturalnością.
Tao rodzi, Te wykarmia, pielęgnuje, wychowuje, doskonali, czyni zrodzone dojrzałym, obsługuje, podtrzymuje. Stwarzać i nie zagarniać, tworzyć i nie chwalić się, będąc starszym nie rozkazywać. Oto co nazywa się najgłębszym te.

Yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları
Mahiyyət təşkil edir onları
Şərait bitirir onları
Buna görə də elə bir cisim yoxdur ki,
Yoluna ehtiram etməsin, kəramətin qədrini bilməsin
Yola onlar ehtiram edir, kəramətin qədrini onlar bilir:
Bunu onlara hökm edən yoxdur — bu tam təbiidir
Belə ki, yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları,
yetişdirir onları, saxlayır onları,
bitirir onları, yetkinləşdirir onları,
gözləyir onları, qoruyur onları
Törədən və sahib olmayan
Becərən və bunu iddia etməyən
Yetişdirən və hökm etməyən
Budur ulu kəramət

52

52

W sferze podniebnej przebywa początek, który jest matką podniebnej sfery. Gdy poznaje się matkę, to można poznać i jej dzieci. Kiedy już znane są jej dzieci, to nadal należy pamiętać o matce. Wtedy do końca życia nie zaistnieje niebezpieczeństwo. Kto wolny od pragnień i namiętności, do końca życia nie odczuje zmęczenia. Folgujący namiętnościom i pochłonięty swoimi sprawami nie chroni się przed nieszczęściem.
Widzenie najdrobniejszego nazywa się jasnością. Zachowanie słabości nazywa się potęgą. Korzystając z jego blasku, znowu uczynić je jasnym. Wtedy do końca życia nie napotka się niebezpieczeństwa. To się nazywa przestrzeganiem stałości.

Dünyanın bir başlanğıcı var
O başlanğıc - dünyanın anasıdır
Madam ki, anasından xəbərin oldu — onun uşağını daha yaxşı tanıyarsan
Madam ki, uşağını tanıdın — onun anasını daha da yaxşı gözləyərsən,
və canını üzmədən xətərsiz yaşayarsan
Tamahını kəs, nəfsinə idarə et —
Ömrünün axırına kimi yorulmazsan
Tamahına bax, iş-gücünə giriş —
Ömründə canını qurtara bilməzsən
Incəliklər görünürsə — deməli aydınlıq var
Zəriflik qorunursa — deməli qüdrət var
Bu bilikdən faydalanan, aydınlığa çıxıb,
canının dərd-bəlasını tam yox edər
Sabitliyə yiyələnməyin üsulu budur

53

53

Gdybym opanował wiedzę, to szedłbym po wielkiej drodze. Jedyna rzecz, której się obawiam, to działanie. Wielka droga jest doskonale równa, lecz naród lubi ścieżki.
Jeśli pałac jest przepiękny, to pola zarastają chwastami, a spichlerze są zupełnie puste. Odziewający się w bogate szaty, noszący ostre miecze, nie zadowalają się jedzeniem i gromadzą nadmierne bogactwa. Wszystko to nazywa się rozbojem i chełpliwością. Jest to naruszenie Tao.

Əgər mən yəqin biliyin carını eşitsəydim,
Çıxardım ulu yola və
Yalnız yoldan çıxmaqdan qorxardım
Ulu yol düp-bə-düzdür,
Amma camaat cığırlarda dolanır
Saray cah-calal ilə bəzəkli
Tarlaları isə alaq basıb
Anbarlar tam boş...
Naxışlı xələtlər geymək
Iti qılıncı kəmərə asmaq
Yeyib-içməkdə, var-dövlətdə israfçılıq etmək...
Buna deyərlər — yolkəsərliklə öyünmək
Bu yəqin yol-suzluqdur!

54

54

Kto umie stać mocno, tego nie można przewrócić . kto potrafi się oprzeć, tego nie można powalić. Synowie i wnuki po wieczne czasy będą o nim pamiętać. Kto doskonali swoje wnętrze, tego cnota staje się szczera. Kto doskonali życie rodzinne, tego cnota staje się pełna. Kto doskonali gminę, tego cnota staje się rozległa. Kto doskonali cesarstwo, tego cnota staje się bogata. Kto doskonali sferę podniebną, tego cnota staje się powszechna.
Po sobie można poznać innych, po jednej rodzinie można poznać inne, po jednej gminie można poznać pozostałe, po jednym cesarstwie można poznać cały świat. Skąd ja znam świat jako taki? Dzięki temu.

Düz-əməlli qurulmuş olan kökündən qırılmaz
Düz-əməlli əhatə edən yana atıla bilməz
Buna görə gələcək nəsillərdə də qurban kəsmək ənənəsi kəsilməz
Bunu özündə yetişdirənin kəraməti doğrudur
Bunu ailəsində yetişdirənin kəraməti boldur
Bunu obasında yetişdirənin kəraməti sürəklidir
Bunu ölkəsində yetişdirənin kəraməti tükənməzdir
Bunu bütün dünyada yetişdirənin kəraməti tamdır
Buna görə özündən ötrü — özünə bax
Ailəndən ötrü — ailənə bax
Obandan ötrü — obana bax
Ölkəndən ötrü — ölkənə bax
Dünyadan ötrü — dünyaya bax
Aləmin bu qaydasını haradan bildim?
Bundan!

55

55

Kto pełen jest doskonałego Te, ten podobny jest do nowonarodzonego. Jadowite owady i żmije nie ukąszą go, dzikie zwierzęta na niego nie napadają, drapieżne ptaki nie atakują go. Kości jego są miękkie, mięśnie słabe, lecz on trzyma silnie. Nie znając więzi dwu płci, posiada on zdolność tworzenia życia. Jest on bardzo wrażliwy. On woła przez cały dzień i jego głos się nie zmienia. Jest on w pełni harmonijny.
Znajomość harmonii nazywa się stałością. Znajomość stałości nazywa się oświeceniem. Wzbogacenie życia nazywa się szczęściem. Napięcie ducha w sercu nazywa się uporem. Gdy istota pełna sił starzeje się, nazywa się to naruszeniem Tao. Kto jest bez Tao, ginie przed czasem.

Kəraməti dolğun olan insan körpə uşağa bənzər:
Arı, əqrəb, ilanlar onu vurmaz
Yırtıcı heyvanlar onu tutmaz
Alıcı quşlar onu aparmaz
Sümükləri yumşaq, əzələləri zəif, amma tutanda bərk yapışır
Cinslərin əlaqəsindən xəbəri yox, amma ərkək gücü onda var, çünki toxumu artıq bütövdür
Bütün gün qışqırır, amma səsi batmır, çünki ahəngi bütövdür
Ahəngi duymaq — budur sabitlik
Sabitliyi duymaq — budur aydınlıq
Həyatı artırmaq — budur xoşbəxtlik
Qəlbində ruhu bəsləmək — budur qüdrət
Bir kəs yetkin olaraq üzülürsə — o Yolunda deyil
Yolunda deyilsə — demək sonuna yaxındır

56

56

Ci co wiedzą — nie mówią, ci co mówią — nie wiedzą. Kto pozostawia pragnienia, rezygnuje z namiętności, wyzwala siebie z zamętu, maskuje swój blask, łączy się w jedną całość — ten jednoczy się z najgłębszym. Nie można go przybliżyć, aby się z nim pokumać, nie można go przybliżyć, aby nim wzgardzić, nie można go przybliżyć, aby go wykorzystać, nie można go przybliżyć, aby mu zaszkodzić, nie można go przybliżyć, aby go wywyższyć, nie można go przybliżyć, aby go poniżyć. Oto dlaczego jest on w kraju szanowany.

Bilən — söyləməz
Söyləyən — bilməz
O boşluğunu ört
O qapılarını bağla
O kəskinliyini poz
O dolaşıqlığını həll et
O şəfəqini azalt
O toza bənzə
Onda deyərlər: sirrə qovuşub
Çünki
Ona çatıb ona yaxın ola bilməzsən
Ona çatıb ona özgə də ola bilməzsən
Ona çatıb ona xeyir gətirə bilməzsən
Ona çatıb ona ziyan da vura bilməzsən
Ona çatıb ona ehtiram edə bilməzsən
Ona çatıb onu təhqir də edə bilməzsən
Buna görə aləmdə o belə dəyərdir

57

57

Krajem rządzi się sprawiedliwie, wojnę prowadzi się chytrością. Zawładnięcie krajem dokonuje się poprzez nieczynienie. Skąd ja to wszystko wiem? Oto skąd: kiedy w kraju jest wiele niepotrzebnych rzeczy, naród staje się biedny. Kiedy naród posiada wiele ostrego oręża, w kraju rośnie zamęt. Kiedy wielu jest mistrzów rzemiosła, mnożą się rzadkie przedmioty. Kiedy rozmnażają się ustawy i nakazy, zwiększa się ilość złodziei i bandytów.
Dlatego mądry człowiek mówi: jeśli ja nie działam, naród sam się będzie zmieniał, jeśli jestem spokojny, naród sam się poprawi. Jeśli jestem bierny, naród sam stanie się bogaty, jeśli ja nie mam namiętności, naród staje się prostoduszny.

Düz olaraq dövləti idarə edərlər
Bic olaraq müharibələr apararlar
Biəməl olaraq aləmə yiyələnərlər
Hardan bilirəm bunu?
Ondan ki,
Ölkədə nə gədər çox şeylər qadağan edilirsə, xalq bir o gədər kasıblaşır
Camaatın mənfəət üsulları nə gədər çoxalırsa, üsyan bir o gədər yaxınlaşır
Camaatın qabiliyyəti nə gədər artırsa, bir o gədər əcaib şeylər çoxalır
Ölkədə əmr-qanunlar nə gədər çoxalırsa, oğru-quldur sayi bir o gədər artır

Buna görə Arif Aqil deyir:
Mən biəməl oluram, camaat isə öz-başına dolanır
Mən sakit oluram, camaat isə öz-başına düzəlir
Mən asudə oluram, camaat isə öz-başına dövlətlənir
Mən qərəzsiz oluram, camaat isə öz-başına səmimiləşir

58

58

Kiedy rząd jest spokojny, naród staje się prostoduszny. Kiedy rząd jest czynny, naród staje się nieszczęśliwy. O, nieszczęście! Ono jest podstawą, na której opiera się szczęście. Kto zna ich granice? One nie są stałe. Sprawiedliwość zwykle przekształca się w chytrość, dobro w zło. Człowiek już dawno zabłądził.
Dlatego mądry człowiek jest sprawiedliwy i nie odbiera niczego drugiemu. Jest on bezinteresowny i nie czyni zła. Jest on światły, lecz nie pragnie błyszczeć.

Hökümət bitərəf və biganə olanda, xalq tox və ürəyiaçıq olur
Hökümət hər yerə nəzarət edəndə, xalq ac və hiyləgər olur
Bədbəxtlik — budur xoşbətliyin bünövrəsi
Xoşbəxtlik — budur bədbəxtliyin mənbəyi
Hanı bunların həddi-hüdudu?
Bunlar düzələn şey deyil
Düzlük bunlara qeyri-adi gəlir
Yaxşılıq bunlara qəribə gəlir
İnsanlar azıb-çaşıb
Özü də möhkəm və çoxdan
Buna görə Arif Aqil düp-bə-düzdür amma ülgülənməmişdir
Düzgündür amma heç kəsi incitmir
Düzqəlblidir amma özbaşınalıq etmir
Nur saçır amma göz qamaşdırmır

59

59

Dla rządzenia krajem i służenia ludziom najlepiej jest zachować wstrzemięźliwość. Wstrzemięźliwość powinna stać się główną troską. Ona nazywa się doskonaleniem Te. Doskonałe Te jest siłą wszechzwycięską. Siła wszechzwycięska jest niewyczerpana. Siła niewyczerpana daje możliwość opanowania kraju.
Początek, z pomocą którego rządzi się krajem, jest długowieczny i nazywa się głębokim i trwałym korzeniem. On — wiecznie istniejące Tao.

İsanları mı idarə edərkən, göylərə mı xidmət edərkən - əsas qənaətkarlıqdır
Bir kəs qənaətkardırsa, deməli öncədən ehtiyat görər
Öncədən ehtiyat görmək isə kəraməti toplamaq deməkdir
Kəraməti toplayan hər şeyin öhdəsindən gələr
Hər şeyin öhdəsindən gələlənin sərhədi bilinməz
Sərhədi bilinməyən Vətənini tapa biləcək
Ana Vətəninin özülünü tapan uzunömürlü ola biləcək
Budur dərin kök və möhkəm əsas
Əbədi həyatın və ölümsüzlüyün yolu

60

60

Rządzenie wielkim cesarstwem podobne jest do przyrządzania potrawy z drobnych rybek. Jeśli w podniebną sferę ludzie wchodzą drogą Tao, to duchy zmarłych nie czynią cudów. Nie tylko nie będą one czynić cudów, lecz przestaną również szkodzić ludziom. Nie tylko duchy nie będą szkodzić ludziom, lecz i mądry człowiek nie będzie szkodzić ludziom. Ponieważ ani duch ani mędrzec nie przynoszą szkody, to ich Te łączy się w jedno.

Böyük məmləkəti idarə etmək xırda balıqları bişirmək kimidir
Dövlətə Yol nəsib olsa cinnlər kəramətini göstərməz
Demək deyil ki, cinnlər kəramətini heç göstərəməz, ancaq o kəramət insanları incitməz
Demək deyil ki, o kəramət insanları heç incitəməz, ancaq Arif Aqil də onları incitməz
Bu ikisi bir-birini incitmiyəndə kəramətləri qovuşur və sakitləşir

61

61

Wielkie cesarstwo to dolny bieg rzeki, węzeł podniebnej sfery, samica sfery podniebnej. Samica zawsze niewzruszonością zniewala samca, a w samej istocie niewzruszoności stoi poniżej. Dlatego wielkie cesarstwo zaskarbia sobie względy małego, stawiając się poniżej tego ostatniego, a maleńkie cesarstwo zyskuje sympatię wielkiego tym, że stawia się siebie poniżej, lub tym, że samemu się jest poniżej. Niech wielkie cesarstwo nie pragnie więcej ponad to, aby wszyscy byli jednako nakarmieni, a małe cesarstwo niech nie pragnie więcej niż, służyć ludziom. Wówczas oba otrzymają to, czego pragną. Wielkiemu przystoi być poniżej.

O dövlət böyükdür ki, ən aşağı yerdə axan çayın ayağına bənzər -
Bütün dünyanın axıb tökülən yerinə,
Bütün dünyanın dişisinə
Dişi həmişə sakit olduğuna görə erkəyə üstün gəlir
Çünki sakitlik bir növ özünü-alçaltmaqdır
Buna görə də
Böyük dövlət özünü balaca ölkənin səviyyəsinə alçaldır və balaca ölkəni alır
Balaca ölkə özünü böyük dövlətin qarşisinda alçaldır və böyük dövləti qəbul edir
Belə ki,
Biri özünü alçaldaraq alır
O biri isə özünü alçaldaraq qəbul edir
Böyük dövlət ancaq istər başqaları birləşdirib-dolandırsın
Balaca ölkə ancaq istər başqalarla birləşib xidmət etsin
Bunların ikisi də istədiklərinə çata bilsin deyə
Böyük özünü alçaltmalıdır

62

62

Tao — głębia wszystkich rzeczy. Ono jest skarbem dobrych i obrona niedobrych ludzi. Piękne słowa można głosić publicznie, dobre postępowanie można krzewić wśród ludzi. Lecz dlaczego porzucają niedobrych ludzi? W takim razie po cóż wywyższają władcę i wyznaczają mu trzech doradców?
Władca i doradcy chociaż posiadają cenne kamienie i mogą jeździć w kolasach, najlepiej uczynią przestrzegając Tao.
Dlaczego w dawnych czasach ceniono Tao? W tamtych czasach ludzie nie dążyli do bogactw i wybaczali przestępstwa. Dlatego w sferze podniebnej wysoko ceniono Tao.

Yol — hər bir cisimin sirli mahiyyətidir
Saf insanınki — sirrlər xəzinəsidir
Yaman insanınki — sığınacaqdır
Tərif etməklə — ticarət etmək olur
Ehtiram göstərməklə — ucalmaq olur
İnsanlarda olan yamanlığdan bəs,
Nə edib qurtula bilərsən?
Buna görə Göylər Oğlu taxta çıxsa da
Üç nazir təyin etsə də
Ən böyük xəzinə sahibi olsa da
Dörd atlı qoşum ilə getsə də belə
Dizləri üstə oturub bu yolda kamilləşənlərlə ayaqlaşa bilməz
Nə səbəbə görə bu yol qədimdən belə əziz və dəyərlidir?
Demirlər bəs: axtaran — tapar, tövbə edən — bağışlanar?
Buna görə dünyada o ali dəyərdir

63

63

Należy realizować nieczynienie, zachować spokój i zachować to, co smaku jest pozbawione. Wielkie składa się z drobnostek, a mnogość z drobiazgów. Na nienawiść należy odpowiadać dobrem. Pokonanie trudnego zaczyna się od łatwego, realizacja wielkiego zaczyna się od małego, gdyż w świecie trudna sprawa powstaje z łatwych, a wielkie — z maleńkich.
Dlatego mędrzec zawsze rozpoczyna sprawę nie od wielkiego, dokonując tym samym wielkiego dzieła. Kto wiele obiecuje, nie zasługuje na zaufanie. Gdzie wiele łatwych spraw, tam wiele jest i trudnych. Dlatego mądry człowiek wnika w trudności, w rezultacie zaś nie doznaje ich.

Əməl biəməllilikdədir
Iş asudəlikdədir
Ləzzət dadsızlıqdadır
Böyüklük kiçiklikdədir
Çoxluğ azlıqdadır
Pisliyin haqqını kəramətlə verərlər
Yüngül məsələlərədə belə ağırlıq gərəkdir
Xırda işlərin belə böyük vacibliyini duymaq gərəkdir:
Ən ağır məsələlər yüngül məqamlardan ibarətdir
Ən böyük işlər isə xırda incəliklərdən asılıdır
Buna görə, Arif Aqil böyük işlərlə məşğul olmadan həqiqətən böyük iş görür
Asanlıqla vəd verən etibar qazanmaz
İşi çox asan bilən çoxlu çətinliklərlə üzləşər
Buna görə Arif Aqil hər işi çətin bilir və heç çətinlik çəkmir

64

64

Spokojne łatwo zachować. To, co jeszcze nie ujawniło cech, łatwo naprawić. Słabe łatwo rozdzielić. Drobne łatwo rozproszyć. Działanie należy rozpoczynać od tego, czego jeszcze nie ma. Zaprowadzać ład należy wtedy, kiedy jeszcze nie ma zamętu. Gdyż wielkie drzewo wyrasta z małego, dziewięcio-piętrową wieżę zaczyna się od garstki ziemi, najdłuższa droga rozpoczyna się od pierwszego kroku.
Kto działa — dozna niepowodzenia. Kto czymkolwiek włada — utraci. Oto dlaczego mądry człowiek jest bezczynny, i on nie doznaje niepowodzenia. On nic nie ma i dlatego niczego nie traci. Ci, którzy dokonując czynów spieszą się, by osiągnąć powodzenie, doznają zawodu. Kto ostrożnie kończy swoje dzieło, podobnie jak je rozpoczął, ten zawsze osiągnie powodzenie.
Dlatego mądry człowiek nie ma namiętności, nie ceni przedmiotów zdobywanych z trudem, uczy się u tych, którzy nie posiadają wiedzy i podążą drogą, po której przeszli inni. Przestrzega on naturalnego porządku rzeczy i nie ośmiela się działać.

Rahat duranı saxlamaq asandır
Hələlik meydana çıxmayanı düzəltmək asandır
Kövrək olanı qırmaq asandır
Xırda olanı səpələmək asandır
İşini o yerdə gör ki, hələ bir şey meydana çıxmayıb
Qaydanı o yerdə qoy ki, hələ bir nasazlıq yoxdur
Gövdəsi bir qucum olan ağac xırdaca bir zoğdan başlayır
Hündürlüyü doqquz qat olan qala bir kəsək torpaqdan başlayır
Min ağac uzunluğunda belə olan yol bir addımdan başlayır
Fəal məşğul olan — zərər çəkəryetirər
Tutub saxlayan — itirər
Buna görə də Arif Aqil biəməldir və zərər çəkmiryetirmir
Heç bir şeyi tutub saxlamır və heç itirmir
Çox vaxt insanlar bir işi həvəslə başlayır
lakin axırına az qalmış müvəffəqiyyətsizlik ilə rastlaşırlar
Onlar o vaxt müvəffəqiyyət tapar ki,
işin həm əvvəlində həm də axırında diqqətli və ehtiyatlı olar
Buna görə də Arif Aqilin yeganə istəyi — istəklərin olmamasıdır
və o çətinliklə tapılan əşyaları dəyərli hesab etmir
O digərlər öyrənmədiklərini öyrənir
və digərlər yan keçdiklərinə diqqət edir
Beləliklə, o hər şeyin təbii ozül-özəyinə riayət edir
və təsir göstərməyə ehtiyat edir

65

65

W dawnych czasach ten, kto umiał służyć Tao, nie oświecał narodu, a czynił go głupim. Trudno jest rządzić narodem, gdy ten posiada dużą wiedzę. Dlatego kierowanie krajem za pomocą wiedzy jest wrogiem kraju, a bez użycia wiedzy jest szczęściem dla kraju. Kto zna te dwie rzeczy, ten staje się przykładem dla innych. Znajomość tego przykładu, jest znajomością najgłębszego Te. Najgłębsze Te — ono jest i głębokie i odległe. Ono jest zwrócone ku wszystkim istotom. Przestrzegając Te, osiągniesz wszelką pomyślność.

Qədim zəmanənin yol ustadlarının niyyəti
İnsanları maarifləndirmək deyil -
Onları sadə və ürəyiaçıq etmək idi
İnsanların məlumatı çox olanda onları idarə etmək çətindir
Buna görə də,
Ölkəni çoxlu məlumat vasitəsi ilə idarə edən — ölkənin oğrusudur
Ölkəni çoxlu məlumat işlətmədən idarə edən — ölkənin xoş bəxtidir
Bunların ikisini də anlayan qayda-qanunu duyar
Qayda-qanunu daima anlamaq qabiliyyətinə kəramət deyərlər
O kəramət nəcə də dərindir, necə də uzaqlara yayılır!
Onun bütün cisimlərə qarşı olduğuna baxmayaraq
Onlar ona təslim olur və böyük ahəng tapır

66

66

Rzeki i morza dlatego władają równiną, że mogą spływać niżej. Dlatego władają równinami. Kto pragnie wznieść się nad narodem, powinien postawić siebie niżej. Kto pragnie by6ć na czele ludzi, powinien zająć miejsce na końcu. Dlatego choć stoi on przed narodem, to nie jest dla narodu ciężarem, chociaż znajduje się na czele, naród nie wyrządza mu krzywdy. Dlatego ludzie z radością go wywyższają i nie odwracają się od niego. On nie walczy, dzięki czemu jest w świecie niezwyciężony.

Çay və dəniz ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır ki,
Yerləri əcəb aşağıdır — ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır
Buna görə Arif Aqil
İnsanlardan üstün olmaq istəsə — böyük-böyük danışmamalıdır
İnsanların öndəri olmaq istəsə — özünü axırıncı hesab etməlidir
Onda,
Arif Aqil insanların üstündə olsa da belə — onlara ağır olmaz
Arif Aqil insanların önündə getsə də belə — onlara ağır gəlməz
Buna görə də, hamı ona hörmət etməyə şaddır və bundan çəkinmir
O mübahisə etmir, buna görə də dünyada onun rəqibi yoxdur

67

67

Wszyscy mówią, że moje Tao jest wielkie i nie maleje. Jeśliby się zmniejszało, to po długim czasie stałoby się maleńkie. Nie maleje dlatego, że jest wielkie. Posiadam trzy skarby, które cenię: pierwszy to miłość do człowieka, drugi to oszczędność, trzeci polega na tym, że nie śmiem stanąć przed innymi. Jestem pełen miłości do człowieka, dlatego mogę być odważny. Jestem oszczędny, dlatego mogę być hojny. Nie śmiem stanąć przed innymi, dlatego mogę być mądrym wodzem.
Kto jest odważny bez humanizmu, szczodry bez oszczędności, kto będąc na czele odpycha tych, co znajdują się z tyłu, ten ginie. Kto prowadzi wojnę z miłości do człowieka, ten zwycięża i zbudowana przez niego obrona jest nieprzystępna. Naturalność go ratuje, miłość do człowieka go ochrania.

Hamı deyir ki, yolum böyükdür, amma onun elə bil faydası yoxdur
Aydın məsələdir — böyükdür, ona görə də faydası yoxdur
Faydası bəlli olsaydı — çoxdan üzülərdi!
Üç sərvət-dəyərim var — onları saxlayıb qoruyuram
Birincisi — eşqi-nəzakət
İkincisi — qənaət
Üçüncüsü — hamıdan birinci olmağa cürət etməməyim
Eşqi-nəzakəti olanın cəsarəti də olar
Qənaəti olanın səxavəti də olar
Hamıdan birinci olmağa cürət etməyən — ustad olar, hörmət qazanar
İndiki camaat eşqi-nəzakəti buraxıb cəsarətli olmaq istəyir
Qənaəti buraxıb səxavətli olmaq istəyir
Arxa olmağı buraxıb öndə olmaq istəyir
Ölərsiniz axı!
Eşqi-nəzakətli bir kəs
Hücumda da qalib gəlir
Müdafiədə də tükənməzdir
Göylərin qəyyumluğu altinda
Onu eşqi-nəzakət qoruyur

68

68

Mądry wódz nie jest wojowniczy. Prawdziwy wojownik nie bywa gniewny. Umiejący zwyciężać wroga nie napada. Umiejący kierować ludźmi nie stawia siebie w nikczemnej sytuacji. Ja nazywam Te — stroniącym od walki. Oto siła w kierowaniu ludźmi. Znaczy to — przestrzegać praw przyrody i wiekowego porządku.

Layiqli vəzifə sahibi lotuluq etməz
Döyüşü əslən bacaran hirslənməz
Düşmənə qalib gəlməyin yolunu bilən onunla kəllə-kəlləyə gəlməz
İnsanları məharətlə idarə edə bilən öz işini başını aşağa salıb görər
Budur danılmaz olanın kəraməti,
Budur insanları idarə edə bilənin qüvvəsi
Qədimdə belə insanlara deyərdirlər “Qütb”, “Göylərin tayı”

69

69

Sztuka wojenna głosi: nie śmiem zaczynać, powinienem czekać. Nie śmiem posunąć się naprzód choćby o piędź, lecz odstępuję pół mili. To się nazywa działaniem przez nieczynienie, uderzaniem bez wysiłku. W tym przypadku nie będzie wroga i mogę obejść się bez żołnierzy. Nie ma większego nieszczęścia, niż niedocenianie przeciwnika. Niedocenianie przeciwnika zaszkodzi mojemu tajemnemu orężu. W bitwach, ci co się smucą, zwyciężają.

Mahir sərkərdələr belə deyir:
“Vəziyyətin yiyəsi (hücum edən) olmağa cürət etmərəm
qonaq (müdafiə edən) olsam ondan yaxşıdır
Xırdaca olsa da irəlləməyə cürət etmərəm
Bir addım geri çəkilsəm ondan yaxşıdır.”
Buna deyərlər
İrəlləmədən irəlləmək
Əlsiz tutub-saxlamaq
Düşmən olmayan yerdə onu yıxmaq
Ordu işlətmədən onu mühasirəyə almaq
Ən böyük fəlakət — rəqibə nifrət edib ona düz qiymət verməməkdir
Rəqibinə nifrət edən mənim sərvət-dəyərlərimi məhv edib itirir
Buna görə
Ordular döyüşə hazır halda üz-üzə qarşılaşırsa
Yalnız o anın matəmini duyan qalıb gəlir

70

70

Moje słowa łatwo zrozumieć i łatwo zrealizować. Lecz ludzie nie mogą zrozumieć i nie mogą zrealizować. W słowach istnieje porządek, w sprawach zawarte jest najważniejsze. Ponieważ ludzie ich nie znają, więc nie znają i mnie samego. Ponieważ mało mnie znają, więc jestem drogi.
Dlatego mądry człowiek podobny jest do tego, kto ubiera się w prostą tkaninę a jaspis chowa przy sobie.

Mənim sözlərimi anlamaq da asandır
Onlara əməl etmək də asandır
Lakin heç kəs anlaya bilmir
Bir kəs də əməl edə bilmir
Sözlərimin kökü dərindir
Əməllərimin hakimi vahiddir
Bunları anlamadığlarına görə məni də anlamır onlar
Anlayan tək-tükdür deyə biliklərim dəyərlidir
Arif Aqil cındıra bürünüb qoynunda bahalı qaş gəzdirənə bənzər

71

71

Kto posiada wiedzę i udaje prostaka, ten stanął na wysokości. Kto nie ma wiedzy i udaje światłego, ten jest chory. Kto potrafi się wyleczyć — nie choruje. Mądry człowiek nie choruje dlatego, że zdołał się wyleczyć. Dlatego on nie jest chory.

Bilmədiyini dərk edən — alidir
Bildiyini anlamayan — xarabdır
Yalnız xarab olmaqdan artıq bezən bir kəs
Bu naxoşluğa nifrət edər, bu dərdi rədd edər
Arif Aqilin dərdisəri, naxoşluğu olmur
Cünki onun xarablaşması xarab olubdur
Və buna görə də o xarab olmur artıq

72

72

Kiedy naród nie boi się potężnych, wówczas przychodzi potęga. Nie ścieśniajcie jego domu, nie pogardzajcie jego życiem. Kto nie gardzi, ten nie będzie wzgardzony. Dlatego mądry człowiek, znając siebie, nie chełpi się. On lubi siebie i nie wywyższa się. On rezygnuje z samolubstwa i nie pyszni się.

Hakimiyyət ixtiyarının həddini aşanda
insanlar ondan daha qorxmur
Evlərinin içinə burnunu soxma
Onların doğmalarına ziyan yetirmə
Çünki, insana ziyan yetirməzsən
O da ziyan yetirənlərdən olmaz
Buna görə,
Arif Aqil özünü göstərmir — özünü dərk edir
Özünə qiymət qoymur — özünə hörmət edir
Beləliklə birini rədd edib o birinə nail olur

73

73

Kto jest odważny i wojowniczy — ginie, kto jest odważny, ale nie jest wojowniczy — pozostaje żyw. Te dwie rzeczy oznaczają: jedna — pożytek, druga — szkodę. Kto zna przyczyny nienawiści do wojowniczych? Wyjaśnienie tego jest trudne i dla mędrca. Naturalne Tao nie walczy, lecz umie zwyciężać. Ono nie mówi, lecz umie odpowiadać. Ono samo przychodzi. Ono jest spokojne i potrafi zarządzać. Sieci przyrody są rzadkie, lecz niczego nie przepuszczają.

Cəsarətini cürət etməyə yönəldən — öldürər
Cəsarətini cürət etməməyə yönəldən — yaşayar
Bunların ikisidə gah xeyirdir, gah ziyan
Göylər qəzəblənəndə — kim bilər səbəbi nə?
Bu məsələdə Arif Aqil də çətinlik çəkir
Göylərin yolu budur:
Heç mübahisə də etmir, amma əcəb qalib gəlir
Heç dinmir də, amma əcəb cavab verir
Heç dəvət etmir, amma hər şey özü qayıdır
Necə də səxavətlidir ki, hər kəsin qisməti var
Göylərin toru hədsiz-hüdudsuzdur
Geniş gözlüdür, lakin bir kəsi qaçırtmaz

74

74

Jeśli naród nie boi się śmierci, to po cóż grozić mu śmiercią? Kto zmusza ludzi, by bali się śmierci i lubuje się w tym , tego pochwycę i zniszczę.
Kto ośmiela się tak działać.
Zawsze istnieje nosiciel śmierci, który zabija. A jeśli ktoś go zastąpi, to znaczy, ze zastąpił wielkiego mistrza. Kto zastępując wielkiego mistrza siecze — uszkodzi sobie rękę.

İnsanlar ölümdən qorxmur əgər
Neyniyəsən ki — ölüm ilə qorxudasan onları?
Təsəvvür edək, insanlar daima ölümdən qorxur
Çünki mən təsadüfi insanları həbs edib öldürürəm
Lakin bunu etməyə kim cürət edər ki?
Qaydası ilə, insanları öldürən Ölüm Hökmdarıdır
Ölüm Hökmdarı isə çapmağın ulu ustasıdır
Çapmağın ulu ustasını əvəz etmək istəyən isə
Çətin ola bilsin ki, öz əllərini yarmasın

75

75

Naród głoduje, gdy zbyt duże są podatki i daniny. Oto dlaczego głoduje. Trudno kierować narodem, gdy rząd jest zbyt czynny. Oto dlaczego trudno kierować. Naród łatwo umiera, gdy zbyt lgnie ku życiu. Oto dlaczego łatwo umiera. Ten, kto lekceważy swoje życie, tym samym ceni swoje życie.

Millət acdırsa, deməli onun başçıları ərzaq vergisini qaldırıb —
Budur aclıq
Milləti nizama gətirmək çətindirsə, deməli onun başçıları çoxlu vəd verir —
Budur idarəetmənin çətinliyi
Millət ölümə etina etmirsə, deməli tamamilə çörəkpulu qazanmağa həsr edib özünü —
Budur ölümə etina etməmək
Buna görə müdrük ol!
Dolanışı hər şeydən yüksək tutmaqdan isə
Tamamilə çörəkpulusuz qalmaq yaxşıdır

76

76

Człowiek po narodzeniu jest słaby i wrażliwy, a po śmierci twardy i zakrzepły. Wszystkie istoty po urodzeniu są słabe i wrażliwe, a po śmierci twarde i zakrzepłe. Twarde i zakrzepłe jest to, co ginie, a słabe i wrażliwe jest to, co zaczyna żyć. Dlatego potężne wojsko nie zwycięża i podobne jest ono do okrzepłego drzewa. Silne i potężne nie posiadają tej przewagi, jaką mają słabe i wrażliwe.

İnsan doğulanda yumşaq və incədir
Öləndə isə bərk və möhkəm olur
Min cür cisim — bitkilər belə — yaşadıqca yumşaq və kövrəkdir
Öləndə isə qurumuş və solmuş olur
Buna görə, güc və sərtlik ölümün yoldaşlarıdır
Yumşaqlıq və incəlik isə — həyatın yoldaşlarıdır
Ordusunun gücünə güvənən qalib gəlməz
Möhkəm ağacın taxtası da hamıya lazım
Möhkəm və böyük olan alçalır
Yumşaq və incə isə — yüksəlir

77

77

Niebo podobne jest do napinania łuku. Kiedy obniża się jego górna część, podnosi się dolna. Odbiera ono zbędne i oddaje temu, kto jest w potrzebie. Niebo odbiera bogatym i oddaje biednym to, co zostało odebrane. Natomiast ludzkie Tao — odwrotnie. Ono odbiera biednym i oddaje bogatym to, co zostało odebrane. Kto może oddać biednym wszystko, co zbędne? Mogą to zrobić tylko ci, którzy wzorują się na Tao. Dlatego mądry człowiek czyni i nie korzysta z tego, dokonuje zwycięstw i nie chełpi się. On jest szlachetny dlatego, że nie posiada namiętności.

Göylər yolu yaya çəkilmiş ipə bənzər:
Yuxarıdakı ucunu aşağı endirir
Aşağıdakını isə yuxarı qaldırır
Artıq olan yerdə azaldar
Kəsir olan yerdə artırar
Göylər yolu —
artığın üstündən almaq və kəsirin üstünə gəlməkdir
İnsanların yolu isə əksinə —
Qıtliğı olandan alıb, artığı olana bəxşiş etməkdir
Artığlığını bütün dünyaya bəxş etməyi kim bacarar?
Ancaq yol adamı
Buna görə Arif Aqil
Nə etsə də yapdığından yapışmır
Şərəfi-nailiyyətində əylənmir
Məharətini gözə çarpdırmaq istəmir

78

78

Woda to najbardziej miękka i słaba istota na świecie, lecz w pokonywaniu twardego i zakrzepłego jest niezwyciężona i nie ma sobie równego na świecie. Słabi zwyciężają silnych, miękkie pokonuje twarde. O tym wiedzą wszyscy, lecz ludzie nie mogą tak działać.
Dlatego mądry człowiek mówi: kto wziął na siebie poniżenie kraju, ten staje się panującym i kto wziął na siebie nieszczęście kraju — ten staje się władcą.

Dünyada su qədər yumşaq və üzüyola olan bir şey yoxdur
Amma bərk və möhkəm bir şeyi oymaqda da onun bərabəri yox
O yenilməzdir!
Yumşaqlıq bərkliyə qalib gələr
Üzüyola olan inadkara qalıb gələr
Dünyada bunu bilməyən yoxdur
Amma buna əməl edən də yoxdur
Buna görə Arif Aqil buyurur ki,
Vətəninin çirkini alana “dövlətin ağası” deyərlər
Ölkənin qadasını alana “dünyanın hakimi” deyərlər
Doğru kəlmə ziddiyətə bənzər

79

79

Po wielkim gniewie pozostają następstwa. Spokój można nazwać dobrem. Dlatego mądry człowiek składa przysięgę, ze nie będzie nikomu czynić wyrzutów. Dobrzy ludzie są wierni przysiędze, a niedobrzy ją naruszają. Niebo nie ma krewnych, ono jest zawsze po stronie dobrych.

Saziş yaman işdir — nəticədə kiminsə acığı qalsa əgər
Əmin-amanlıq olsun deyə bu işdə məharət gərəkdir
Buna görə Arif Aqil sazişin öz tərəfini güdür
Və digər tərəfin öhdəliklərini tələb etmir
Kəramətli insan sazişi gözləyər
Kəramətsiz insan — toplayacağını
Göylər yolu bitərəfdir
Lakin mahir insan üçün hər zaman açıqdır

80

80

Państwo należy uczynić maleńkim, a naród wyjątkowym. Jeśli nawet jest wiele oręża, nie należy go używać. Należy sprawiać, by naród do końca swych dziejów nie wędrował daleko. Jeśli nawet są łodzie i wozy bojowe, nie należy ich używać Jeśli nawet istnieją wojska zbrojne, nie należy ich wystawiać. Należy sprawić, by naród znów zaczął pleść węzły i używał ich zamiast pisma. Należy uczynić smacznym jego pożywienie, piękna jego odzież, urządzić mu spokojny dom, uczynić wesołym jego życie. Sąsiednie państwa patrzyłyby na siebie z daleka, słuchałyby jak u sąsiada pieją koguty i szczekają psy, a ludzie do starości i śmierci nie byliby zmuszeni koczować z miejsca na miejsce.

Yaxşısı - xırda kənd, kiçik əhali
Qoy min cür cihaz olsun — onları işlətməyə ehtiac olmaz
Qoy camaat ölümə ciddi yanaşsın — dünyasını dəyişməkdən çəkinən olmaz
Qayiğ-araba olsa da — minib gedən olmaz
Yaraq-əsləhə olsa da — qeyib göstərən olmaz
Qoy camaat yenidən qayıtsın ip düyünlərinə — yazı əvəzinə onları işlətsin
Həyatları ilə razı olarlar
Pay-qismətləri ilə qane olarlar
Ocaqları salamat olar
Adətləri səadət olar
Kənd qonşuları bir-birini görər
İt-xoruz bir-birini eşidər
İnsanlar qocalıb rəhmətə gedər
Və heç kəsin onlarla işləri olmaz

81

81

Celne słowa nie są subtelne. Piękne słowa nie zasługują na zaufanie. Dobry człowiek nie jest krasomówcą. Krasomówca nie może być dobry. Wiedzący nie udawania, udowadniający nie wie.
Mądry człowiek niczego nie gromadzi. On wszystko czyni dla ludzi i wszystko oddaje innym. Niebo wszystkim istotom przynosi pożytek i nie wyrządza szkód. Tao mądrego człowieka — wolne od walki nieczynienia.

Düz söz xoş olmaz
Xoş söz düz olmaz
Bilən bəhs etməz
Bəhs edən bilməz
Bacaran çox bilməz
Çox bilən bacarmaz
Arif Aqil sursat yiğmır
Başqalara qulluq etdiyi qədər malik olur
Başqalarla bölüşdüyü qədər əldə edir
Göylər Yolu — xeyir gətirmək və zərər yetirməməkdir
Arif Aqilin yolu — qulluq etmək və çəkişməməkdir