51

51

Hoch Dolmey yInmoH mIw'a'.
je' ghob.
chenmoH Hap 'u'.
naQmoH wanI'mey.
vaj wa'netlh Dol'e',
mIw'a' vuv Hoch
'ej ghob quvmoH Hoch'e'.
'e' luta' ra'taHvIS pagh.
ruch 'e' luwuq bIH'e'.
bIH yInmoH mIw'a',
je' ghob 'ej nenmoH,
ghojmoH 'ej yoD.
leSmoH, Qutlh 'ej 'av.
bIH yInmoH mIw'a' 'ach bIH ghajbe'.
bIHvaD vum 'ach naD pIHbe'.
bIH Dev 'ach bIH ghatlhbe'.
peghbogh ghob 'oH ghobvam'e'.

Yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları
Mahiyyət təşkil edir onları
Şərait bitirir onları
Buna görə də elə bir cisim yoxdur ki,
Yoluna ehtiram etməsin, kəramətin qədrini bilməsin
Yola onlar ehtiram edir, kəramətin qədrini onlar bilir:
Bunu onlara hökm edən yoxdur — bu tam təbiidir
Belə ki, yol törədir onları
Kəramət bəsləyir onları,
yetişdirir onları, saxlayır onları,
bitirir onları, yetkinləşdirir onları,
gözləyir onları, qoruyur onları
Törədən və sahib olmayan
Becərən və bunu iddia etməyən
Yetişdirən və hökm etməyən
Budur ulu kəramət

52

52

mung ghaj 'u'.
Hoch SoS 'oH mungvam'e'.
SoS DaSovDI'
puqDaj DaSovchu' je.
puq DaSovDI'
SoS DatlhejmeH yIchegh
vaj bIyIntaHvIS DaQIHlu'be'.
'ochmey DaSoQmoHchugh,
lojmIt DangaQmoHchugh
vaj bIyIntaHvIS bIQopchoHbe'.
'ochmey DapoSmoHchugh,
Qu'lIj Dalaw'moHchugh
vaj bIyIntaHvIS DatoDlu'be'.
ramwI' Daleghchugh Daleghchu'.
bIvaDlaHtaHchugh bIHoSqu'.
tIH tIlo' 'ej tIHmey Hal yIchegh.
SoHmo' bISot 'e' yIqaSmoHQo'.
ru'Ha'wI' pabmeH mIw 'oH mIwvam'e'.

Dünyanın bir başlanğıcı var
O başlanğıc - dünyanın anasıdır
Madam ki, anasından xəbərin oldu — onun uşağını daha yaxşı tanıyarsan
Madam ki, uşağını tanıdın — onun anasını daha da yaxşı gözləyərsən,
və canını üzmədən xətərsiz yaşayarsan
Tamahını kəs, nəfsinə idarə et —
Ömrünün axırına kimi yorulmazsan
Tamahına bax, iş-gücünə giriş —
Ömründə canını qurtara bilməzsən
Incəliklər görünürsə — deməli aydınlıq var
Zəriflik qorunursa — deməli qüdrət var
Bu bilikdən faydalanan, aydınlığa çıxıb,
canının dərd-bəlasını tam yox edər
Sabitliyə yiyələnməyin üsulu budur

53

53

puSqu'bejchugh SovwIj,
mIw'a' vIpabtaHvIS
vIpabHa'choH 'e' neH vIHaj.
ngeD mIw'a' pabmeH Qu'.
'ach 'oH bIv 'e' lumaS nuvpu'.
woQ vaS'a' DojmoHlu'
'ach Du' yotlhmey luwIjbe'lu'
'ej tIr qachmey lutebbe'lu'taH.
Dunqu' Sutchaj, jejqu' yanmeychaj.
tlhoy Sop 'ej mIp 'Iq lughaj.
nIHwI' mIw 'oH mIwchaj'e'.
mIw'a' 'oHbe' nIHwI' mIw'e'.

Əgər mən yəqin biliyin carını eşitsəydim,
Çıxardım ulu yola və
Yalnız yoldan çıxmaqdan qorxardım
Ulu yol düp-bə-düzdür,
Amma camaat cığırlarda dolanır
Saray cah-calal ilə bəzəkli
Tarlaları isə alaq basıb
Anbarlar tam boş...
Naxışlı xələtlər geymək
Iti qılıncı kəmərə asmaq
Yeyib-içməkdə, var-dövlətdə israfçılıq etmək...
Buna deyərlər — yolkəsərliklə öyünmək
Bu yəqin yol-suzluqdur!

54

54

vay' cherlu'chu'pu'bogh cherHa'laH pagh.
vay' 'uchlu'chu'bogh narghmoHlaH pagh.
no' vuvtaH tuqnIghpu' 'ej mevbe'.
SoHDaq ghob Dapabchugh,
vaj teHchoH ghoblIj.
tuqlIjDaq ghob Dapabchugh,
vaj 'IqchoH ghoblIj.
yoSlIjDaq ghob Dapabchugh,
vaj taHqu' ghoblIj.
SeplIjDaq ghob Dapabchugh,
vaj law'choH ghoblIj.
qo' HochDaq ghob Dapabchugh
vaj Sachqu' ghoblIj.
vaj nuv DanoHmeH nuv yIlo'.
tuq DanoHmeH tuq yIlo'.
yoS DanoHmeH yoS yIlo'.
Sep DanoHmeH Sep yIlo'.
qo' DanoHmeH qo' yIlo'.
chay' qo' mIw vISov?
jISummo' vISov.

Düz-əməlli qurulmuş olan kökündən qırılmaz
Düz-əməlli əhatə edən yana atıla bilməz
Buna görə gələcək nəsillərdə də qurban kəsmək ənənəsi kəsilməz
Bunu özündə yetişdirənin kəraməti doğrudur
Bunu ailəsində yetişdirənin kəraməti boldur
Bunu obasında yetişdirənin kəraməti sürəklidir
Bunu ölkəsində yetişdirənin kəraməti tükənməzdir
Bunu bütün dünyada yetişdirənin kəraməti tamdır
Buna görə özündən ötrü — özünə bax
Ailəndən ötrü — ailənə bax
Obandan ötrü — obana bax
Ölkəndən ötrü — ölkənə bax
Dünyadan ötrü — dünyaya bax
Aləmin bu qaydasını haradan bildim?
Bundan!

55

55

qen boghpu'bogh ghu rur
ghob naQqu' ghajbogh nuv'e'.
lu'aw'be' ghew ghargh je.
luHIvbe' Ha'DIbaH qu'.
ghaHDaq jopbe' toQmey.
tun HomDaj, puj Somraw'Daj
'ach pe'vIl 'uch ghopDaj.
wej nga'chuqghach Sov
'ach vIHchoH loD 'ay'Daj,
vaQchu'taHmo' ghaH.
SaQ qaStaHvIS jaj
'ach chuStaH ghoghDaj.
'eychu'taHmo' ghaH.
'eychu'ghach DaSovchugh vaj ru'Ha'wI' DaSov.
ru'Ha'wI' DaSovchugh vaj bIjIvHa'.
yInlIj Daje'chugh vaj SanlIj DaSIgh.
tlhuHlIj raDchugh yablIj vaj HoSlIj Dalo'Ha'.
HoSlIj Dalo'Ha'.
tlhoy Sachchugh vay' Dejbej.
mIw'a' 'oHbe' mIwvam'e'.
mIw'a' pabHa'chugh vay' tugh Sab.

Kəraməti dolğun olan insan körpə uşağa bənzər:
Arı, əqrəb, ilanlar onu vurmaz
Yırtıcı heyvanlar onu tutmaz
Alıcı quşlar onu aparmaz
Sümükləri yumşaq, əzələləri zəif, amma tutanda bərk yapışır
Cinslərin əlaqəsindən xəbəri yox, amma ərkək gücü onda var, çünki toxumu artıq bütövdür
Bütün gün qışqırır, amma səsi batmır, çünki ahəngi bütövdür
Ahəngi duymaq — budur sabitlik
Sabitliyi duymaq — budur aydınlıq
Həyatı artırmaq — budur xoşbəxtlik
Qəlbində ruhu bəsləmək — budur qüdrət
Bir kəs yetkin olaraq üzülürsə — o Yolunda deyil
Yolunda deyilsə — demək sonuna yaxındır

56

56

jatlhbe' SovwI'.
Sovbe' jatlhwI'.
'ochmey tISoQmoH,
lojmIt tIngaQmoH,
HeH jej tIjejHa'moH.
vay' baghlu'pu'bogh tIbaghHa'moH.
bochqu'wI' yIbochHa'moH.
qo' lamHom yItay'moH.
mIwvam Dellu'meH jatlhlu':
tay'chu'ghach peghqu'.
vaj DuparHa'lu'meH DuHbe'
'ej Duparlu'meH DuHbe'.
DuQaHlu'meH DuHbe'
'ej DuQIHlu'meH DuHbe'.
DuquvmoHlu'meH DuHbe'
'ej DutuHmoHlu'meH DuHbe'.
vaj qo' pop'a' DaSuq.

Bilən — söyləməz
Söyləyən — bilməz
O boşluğunu ört
O qapılarını bağla
O kəskinliyini poz
O dolaşıqlığını həll et
O şəfəqini azalt
O toza bənzə
Onda deyərlər: sirrə qovuşub
Çünki
Ona çatıb ona yaxın ola bilməzsən
Ona çatıb ona özgə də ola bilməzsən
Ona çatıb ona xeyir gətirə bilməzsən
Ona çatıb ona ziyan da vura bilməzsən
Ona çatıb ona ehtiram edə bilməzsən
Ona çatıb onu təhqir də edə bilməzsən
Buna görə aləmdə o belə dəyərdir

57

57

wo' Dache'meH mIw motlh yIlo'.
noH DaQapmeH mIw le' yIlo'.
'ach qo' DacharghmeH yInISQo'.
chay' mIwmeyvam vISov?
jISummo' vISov.
puSchoHtaHchugh nuv DIbmey,
chepHa'choH je nuvpu'.
law'choHtaHchugh nuv nuH jej,
lughHa'choH je Sep Dotlh.
SarchoHtaHchugh nuv laHmey,
law'choH je motlhbe'wI'mey'e' lIngbogh chaH.
law'choHtaHchugh chutmey,
law'choH je HeSwI'pu'.
vaj jatlh jIvHa'wI':
jIvangbe'
'ach nIteb choH nuvpu'.
jIjot 'e' vImaS
'ach nIteb lughchoH nuvpu'.
jInISQo'
'ach nIteb chepchoH nuvpu'.
pagh vIneH
'ach nIteb napchoH nuvpu',
Sor Hap pe'be'lu'pu'bogh lururchoH.

Düz olaraq dövləti idarə edərlər
Bic olaraq müharibələr apararlar
Biəməl olaraq aləmə yiyələnərlər
Hardan bilirəm bunu?
Ondan ki,
Ölkədə nə gədər çox şeylər qadağan edilirsə, xalq bir o gədər kasıblaşır
Camaatın mənfəət üsulları nə gədər çoxalırsa, üsyan bir o gədər yaxınlaşır
Camaatın qabiliyyəti nə gədər artırsa, bir o gədər əcaib şeylər çoxalır
Ölkədə əmr-qanunlar nə gədər çoxalırsa, oğru-quldur sayi bir o gədər artır

Buna görə Arif Aqil deyir:
Mən biəməl oluram, camaat isə öz-başına dolanır
Mən sakit oluram, camaat isə öz-başına düzəlir
Mən asudə oluram, camaat isə öz-başına dövlətlənir
Mən qərəzsiz oluram, camaat isə öz-başına səmimiləşir

58

58

qetlhchugh qum 'ej nISbe'chugh
nIt nuvpu' 'ej yuDHa'.
'ongchugh qum 'ej nISchugh
ngoj nuvpu' 'ej chepHa'.
San Do' Qutlh Qugh'e'.
Qugh So' San Do''e'
wanI'vammey baqmeH DuH'a'?
vangmeH mIw lugh tu'lu''a'?
motlhbe'choH motlhwI'.
mIghchoH QaQwI'.
Hoch jaj ghurtaH nuv mIS.
vaj jej jIvHa'wI' 'ach pe'be'.
tey 'ach QIHbe'.
SIHHa'moH 'ach ghorbe'.
boch 'ach leghHa'moHbe'.

Hökümət bitərəf və biganə olanda, xalq tox və ürəyiaçıq olur
Hökümət hər yerə nəzarət edəndə, xalq ac və hiyləgər olur
Bədbəxtlik — budur xoşbətliyin bünövrəsi
Xoşbəxtlik — budur bədbəxtliyin mənbəyi
Hanı bunların həddi-hüdudu?
Bunlar düzələn şey deyil
Düzlük bunlara qeyri-adi gəlir
Yaxşılıq bunlara qəribə gəlir
İnsanlar azıb-çaşıb
Özü də möhkəm və çoxdan
Buna görə Arif Aqil düp-bə-düzdür amma ülgülənməmişdir
Düzgündür amma heç kəsi incitmir
Düzqəlblidir amma özbaşınalıq etmir
Nur saçır amma göz qamaşdırmır

59

59

nuv Dache'taHvIS
'ej 'u' Datoy'taHvIS
potlh ghom yIcher.
potlh ghom Dacherta'chugh
tugh mIw'a' DapablaH.
tugh mIw'a' Dapabta'chugh
ghob DavI'laH.
ghob DavI'ta'DI'
pagh Data'be'laHbogh tu'lu'.
pagh Data'be'laHbogh tu'lu'DI'
laHlIj vuSbe'lu'.
laHlIj vuSbe'lu'mo'
wo' Dache'rup.
wo' SoS Dawuvmo'
bItaHlaHtaH.
Dacherlu'chu'ta'.
DaQutlhlu'chu'.
yIn nI' mIw'a' 'oH mIwvam'e'.
leSSov mIw'a' 'oH mIwvam'e'.

İsanları mı idarə edərkən, göylərə mı xidmət edərkən - əsas qənaətkarlıqdır
Bir kəs qənaətkardırsa, deməli öncədən ehtiyat görər
Öncədən ehtiyat görmək isə kəraməti toplamaq deməkdir
Kəraməti toplayan hər şeyin öhdəsindən gələr
Hər şeyin öhdəsindən gələlənin sərhədi bilinməz
Sərhədi bilinməyən Vətənini tapa biləcək
Ana Vətəninin özülünü tapan uzunömürlü ola biləcək
Budur dərin kök və möhkəm əsas
Əbədi həyatın və ölümsüzlüyün yolu

60

60

Sep tIn Dache'meH
ghotI' mach vutmeH mIw yIlo'.
qo' qumlu'meH mIw'a' lo'lu'chugh
HoS lughajbe' qa' mIgh.
lojbe' HoSchaj
'ach nuvpu' QIHbe'.
nuvpu' QIHbe'
'ej jIvHa'wI' QIHbe'.
luQIHbe'lu'mo'
tay'choH ghobmeychaj 'ej chaHDaq tatlh'egh.

Böyük məmləkəti idarə etmək xırda balıqları bişirmək kimidir
Dövlətə Yol nəsib olsa cinnlər kəramətini göstərməz
Demək deyil ki, cinnlər kəramətini heç göstərəməz, ancaq o kəramət insanları incitməz
Demək deyil ki, o kəramət insanları heç incitəməz, ancaq Arif Aqil də onları incitməz
Bu ikisi bir-birini incitmiyəndə kəramətləri qovuşur və sakitləşir

61

61

puH 'eS rur Sep tIn.
qo'Daq ghommeH Daq Da.
qo'Daq be' Da.
jotmo' be' reH loD jey.
jotmo' 'eStaH.
vaj Sep mach bIngDaq ratlhchugh Sep tIn,
Sep mach chargh.
'ej Sep tIn bIngDaq ratlhchugh Sep mach,
Sep tIn chargh.
vaj 'eSchoHmo' Qap 'op,
'ej 'eStaHmo' Qap latlh.
nuq 'oH Sep tIn ngoQ'e'?
nuv tay'moH 'ej je' neH.
nuq 'oH Sep mach ngoQ'e'?
nuv toy' 'ej chaHvaD lulIgh Suq neH.
vay' neHbogh SuqlaH Hoch
'eSchugh Sep tIn'e'.

O dövlət böyükdür ki, ən aşağı yerdə axan çayın ayağına bənzər -
Bütün dünyanın axıb tökülən yerinə,
Bütün dünyanın dişisinə
Dişi həmişə sakit olduğuna görə erkəyə üstün gəlir
Çünki sakitlik bir növ özünü-alçaltmaqdır
Buna görə də
Böyük dövlət özünü balaca ölkənin səviyyəsinə alçaldır və balaca ölkəni alır
Balaca ölkə özünü böyük dövlətin qarşisinda alçaldır və böyük dövləti qəbul edir
Belə ki,
Biri özünü alçaldaraq alır
O biri isə özünü alçaldaraq qəbul edir
Böyük dövlət ancaq istər başqaları birləşdirib-dolandırsın
Balaca ölkə ancaq istər başqalarla birləşib xidmət etsin
Bunların ikisi də istədiklərinə çata bilsin deyə
Böyük özünü alçaltmalıdır

62

62

wa'netlh Dol Halna' 'oH mIw'a''e'.
nuv QaQ potlh 'oH.
nuv qab lulIgh 'oH.
quv luje'laH mu' 'IH.
nob luDalaH ta' 'IH.
nuv qab lajQo'meH meq tu'lu''a'?
vaj ta' Sughlu'DI',
qumDaj 'utlh lugheSlu'DI',
chaHvaD naghboch Sarghmey je tInobQo'
'ach yIjottaH, mIw'a'vam yInob.
qatlh mIw'a' luvan tIQwI'?
jatlhpu'be'a':
"mIw'a'mo' vay' nejbogh Suq nejwI'.
mIw'a'mo' yemwI' lutoDlu'"?
vaj qo'Daq potlh 'oH mIw'a''e'.

Yol — hər bir cisimin sirli mahiyyətidir
Saf insanınki — sirrlər xəzinəsidir
Yaman insanınki — sığınacaqdır
Tərif etməklə — ticarət etmək olur
Ehtiram göstərməklə — ucalmaq olur
İnsanlarda olan yamanlığdan bəs,
Nə edib qurtula bilərsən?
Buna görə Göylər Oğlu taxta çıxsa da
Üç nazir təyin etsə də
Ən böyük xəzinə sahibi olsa da
Dörd atlı qoşum ilə getsə də belə
Dizləri üstə oturub bu yolda kamilləşənlərlə ayaqlaşa bilməz
Nə səbəbə görə bu yol qədimdən belə əziz və dəyərlidir?
Demirlər bəs: axtaran — tapar, tövbə edən — bağışlanar?
Buna görə dünyada o ali dəyərdir

63

63

yIruch 'ach yIvangQo'.
yIvum 'ach yInISQo'.
vay''e' mumlaHbogh pagh yIwaH.
machwI' tItInmoH.
puSwI' tIlaw'moH.
DuQIHDI' vay' yIQIHHa'.
QatlhwI' yIghuH ngeDtaHvIS 'oH.
tInwI' yISIgh machHaHvIS 'oH.
taghDI' qo' QatlhwI'mey ngeDbej.
taghDI' qo' tInwI'mey machbej.
ta' nIv chav 'e' nIDbe' jIvHa'wI'
vaj Dotlh nIv chavlaH.
nom lay'bogh nuv
voqbe'lu'bej.
ngeDlaw'bogh vay'
QatlhchoHbej.
Qatlh Qu'meyDaj 'e' laj jIvHa'wI'
vaj ghaHvaD ngeDchoH Hoch.

Əməl biəməllilikdədir
Iş asudəlikdədir
Ləzzət dadsızlıqdadır
Böyüklük kiçiklikdədir
Çoxluğ azlıqdadır
Pisliyin haqqını kəramətlə verərlər
Yüngül məsələlərədə belə ağırlıq gərəkdir
Xırda işlərin belə böyük vacibliyini duymaq gərəkdir:
Ən ağır məsələlər yüngül məqamlardan ibarətdir
Ən böyük işlər isə xırda incəliklərdən asılıdır
Buna görə, Arif Aqil böyük işlərlə məşğul olmadan həqiqətən böyük iş görür
Asanlıqla vəd verən etibar qazanmaz
İşi çox asan bilən çoxlu çətinliklərlə üzləşər
Buna görə Arif Aqil hər işi çətin bilir və heç çətinlik çəkmir

64

64

vIHbe'bogh vay' 'uchmeH ngeD.
wej taghbogh vay' botmeH ngeD.
HoSHa'bogh vay' ghorqu'meH ngeD.
machqu'bogh vay' ghomHa'moH ngeD.
taghpa' wanI' tIqaD.
Dotlh yIlughmoH qaSchoHpa' Seng.
Sor tInqu' lu'uchlaHbe' loD nen DeSDu'.
'ach 'oQqarHom mach 'oHpu'.
Hut choQmey ghajlaH qach'a' jenqu'.
'ach lam 'ay'Daq chenmoHlu'pu'.
wa'SaD qelI'qam 'ablaH leng Hopqu' chuq.
'ach qamlIj bIngDaq taghqu'.
luj vangbogh nuv'e'.
Doch chIl Doch polbogh nuv'e'.
vaj vangbe'mo' jIvHa'wI'
lujbe'.
Doch polbe'mo'
chIlbe'.
reH luj nuvpu' tlhoS rInDI' Qu'.
vaj taghDI' Qu' bIHojnIS.
rInchoHDI' Qu' bIHojnIS je.
vaj neHbe' ghaH neH jIvHa'wI'
'ej Dochmey qub SaHbe'.
vay''e' ghojlaHbogh pagh ghoj.
'ej vay''e' junbogh latlh nuv chegh.
mIwna'chaj lupabmeH
wa'netlh Dol QaHlaH,
'ach ruch 'e' ngIlbe'.

Rahat duranı saxlamaq asandır
Hələlik meydana çıxmayanı düzəltmək asandır
Kövrək olanı qırmaq asandır
Xırda olanı səpələmək asandır
İşini o yerdə gör ki, hələ bir şey meydana çıxmayıb
Qaydanı o yerdə qoy ki, hələ bir nasazlıq yoxdur
Gövdəsi bir qucum olan ağac xırdaca bir zoğdan başlayır
Hündürlüyü doqquz qat olan qala bir kəsək torpaqdan başlayır
Min ağac uzunluğunda belə olan yol bir addımdan başlayır
Fəal məşğul olan — zərər çəkəryetirər
Tutub saxlayan — itirər
Buna görə də Arif Aqil biəməldir və zərər çəkmiryetirmir
Heç bir şeyi tutub saxlamır və heç itirmir
Çox vaxt insanlar bir işi həvəslə başlayır
lakin axırına az qalmış müvəffəqiyyətsizlik ilə rastlaşırlar
Onlar o vaxt müvəffəqiyyət tapar ki,
işin həm əvvəlində həm də axırında diqqətli və ehtiyatlı olar
Buna görə də Arif Aqilin yeganə istəyi — istəklərin olmamasıdır
və o çətinliklə tapılan əşyaları dəyərli hesab etmir
O digərlər öyrənmədiklərini öyrənir
və digərlər yan keçdiklərinə diqqət edir
Beləliklə, o hər şeyin təbii ozül-özəyinə riayət edir
və təsir göstərməyə ehtiyat edir

65

65

nuvpu' jIvHa'moHbe'
mIw'a' lupabchu'bogh tIQwI'pu''e'
'ach nuvpu' valHa'moH.
tlhoy valchugh nuvpu' Qatlh chaH che'meH Qu'.
Sep che'lu'taHvIS vallu'chugh
Sep Hejlu';
'ach Sep che'lu'taHvIS valHa'lu'chugh
Sep chepmoHlu'.
che'lu'meH cha' mIwvam lutu'lu'.
lughovlu'taHchugh peghbogh ghob ghajlu'.
Dat SIch peghbogh ghob, Hoch SIgh.
rom'a' luchavqa'meH Hoch Dolmey Dev.

Qədim zəmanənin yol ustadlarının niyyəti
İnsanları maarifləndirmək deyil -
Onları sadə və ürəyiaçıq etmək idi
İnsanların məlumatı çox olanda onları idarə etmək çətindir
Buna görə də,
Ölkəni çoxlu məlumat vasitəsi ilə idarə edən — ölkənin oğrusudur
Ölkəni çoxlu məlumat işlətmədən idarə edən — ölkənin xoş bəxtidir
Bunların ikisini də anlayan qayda-qanunu duyar
Qayda-qanunu daima anlamaq qabiliyyətinə kəramət deyərlər
O kəramət nəcə də dərindir, necə də uzaqlara yayılır!
Onun bütün cisimlərə qarşı olduğuna baxmayaraq
Onlar ona təslim olur və böyük ahəng tapır

66

66

chay' wa'vatlh ngech ta' luDalaH bIQtIq bIQ'a' je?
ngech bIngDaq ratlhtaHmeH po'.
vaj wa'vatlh ngech ta' lumojlaH.
vaj nuv pIn'a' ghaH neHchugh jIvHa'wI'
jatlhtaHvIS toy'wI'chaj DanIS.
nuvpu' Dev neHchugh
chaH tlha'nIS.
mIwvammo' pIn'a'chaj mojlaH
chaH ghatlhbe'taHvIS.
chaH nunglaH
chaH waQbe'taHvIS.
vaj ghaH naDqang qo' Hoch
'ej naDtaHvIS not Doy'choH.
pagh'e' qaDmo' ghaH
ghaH'e' qaDlaH pagh.

Çay və dəniz ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır ki,
Yerləri əcəb aşağıdır — ona görə dağlardan yüzlərlə axan sellərin ağasıdır
Buna görə Arif Aqil
İnsanlardan üstün olmaq istəsə — böyük-böyük danışmamalıdır
İnsanların öndəri olmaq istəsə — özünü axırıncı hesab etməlidir
Onda,
Arif Aqil insanların üstündə olsa da belə — onlara ağır olmaz
Arif Aqil insanların önündə getsə də belə — onlara ağır gəlməz
Buna görə də, hamı ona hörmət etməyə şaddır və bundan çəkinmir
O mübahisə etmir, buna görə də dünyada onun rəqibi yoxdur

67

67

jatlh qo' Hoch:
"nIv paQDI'norghlIj 'ach latlh rurbe'".
nIvqu'mo' latlh rurbe'.
latlh rurchugh
ben law' ramchoH.
wej potlhmey vIghaj; vIpol 'ej vIQan.
pung 'oH potlh wa'DIch'e'.
lo'Ha'be'ghach 'oH potlh cha'DIch'e'.
DevvIpghach 'oH potlh wejDIch'e'.
pung Da'angrupchugh bIyoHlaH.
jo Dalo'Ha'be'chugh bInoblaH.
bIDevvIpchugh patlh nIv DachavlaH.
DaHjaj pung lulajQo' nuv 'ej yoH 'e' lunID.
jo lulo'Ha' 'ej nob 'e' lunID.
vay' lutlha'Qo' 'ej Dev 'e' lunID.
luQaw'lu'bej.
bISuvtaHvIS DuQapmoH pung.
bIHub'eghtaHvIS DuHoSmoH.
DutoDchoHDI' 'u'
pungDajmo' DuQan.

Hamı deyir ki, yolum böyükdür, amma onun elə bil faydası yoxdur
Aydın məsələdir — böyükdür, ona görə də faydası yoxdur
Faydası bəlli olsaydı — çoxdan üzülərdi!
Üç sərvət-dəyərim var — onları saxlayıb qoruyuram
Birincisi — eşqi-nəzakət
İkincisi — qənaət
Üçüncüsü — hamıdan birinci olmağa cürət etməməyim
Eşqi-nəzakəti olanın cəsarəti də olar
Qənaəti olanın səxavəti də olar
Hamıdan birinci olmağa cürət etməyən — ustad olar, hörmət qazanar
İndiki camaat eşqi-nəzakəti buraxıb cəsarətli olmaq istəyir
Qənaəti buraxıb səxavətli olmaq istəyir
Arxa olmağı buraxıb öndə olmaq istəyir
Ölərsiniz axı!
Eşqi-nəzakətli bir kəs
Hücumda da qalib gəlir
Müdafiədə də tükənməzdir
Göylərin qəyyumluğu altinda
Onu eşqi-nəzakət qoruyur

68

68

ralbe' mang nIv.
Qay'choHbe' SuvwI' nIv.
ghobchoHbe' charghwI' nIv.
latlhpu' ghatlhbe' pIn nIv.
ghoHbe'meH ghob 'oH ghobvam'e'.
nuv vu'meH laH 'oH laHvam'e'.
'u' DameH mIw nIvqu' 'oH mIwvam'e'.

Layiqli vəzifə sahibi lotuluq etməz
Döyüşü əslən bacaran hirslənməz
Düşmənə qalib gəlməyin yolunu bilən onunla kəllə-kəlləyə gəlməz
İnsanları məharətlə idarə edə bilən öz işini başını aşağa salıb görər
Budur danılmaz olanın kəraməti,
Budur insanları idarə edə bilənin qüvvəsi
Qədimdə belə insanlara deyərdirlər “Qütb”, “Göylərin tayı”

69

69

vIttlhegh lughaj veS po'wI'pu':
"jIHIvchoH 'e' vIngIlbe'.
jIHub 'e' vImaS.
jIDuvtaHvIS wa' 'uj vIghoS 'e' vIngIlbe'.
jIHeDtaHvIS wa' qelI'qam vIghoS 'e' vImaS".
to'vam DelmeH jatlhlu':
tlhetlhbe'lu'taHvIS tlhetlhlu'.
DeS 'angbe'lu'taHvIS tlhay teqlu'.
nuH 'uchbe'lu'taHvIS nuH Qachlu'.
jagh qaDbe'lu'taHvIS jagh jonlu'.
jagh tu'be'lu'chugh pagh qab law' Qughvam qab puS.
jagh vItu'be'chugh tlhoS potlhwIj vIchIl.
vaj taghDI' may'
'ej pImbe'DI' gholpu' HoS
Qap paywI''e'.

Mahir sərkərdələr belə deyir:
“Vəziyyətin yiyəsi (hücum edən) olmağa cürət etmərəm
qonaq (müdafiə edən) olsam ondan yaxşıdır
Xırdaca olsa da irəlləməyə cürət etmərəm
Bir addım geri çəkilsəm ondan yaxşıdır.”
Buna deyərlər
İrəlləmədən irəlləmək
Əlsiz tutub-saxlamaq
Düşmən olmayan yerdə onu yıxmaq
Ordu işlətmədən onu mühasirəyə almaq
Ən böyük fəlakət — rəqibə nifrət edib ona düz qiymət verməməkdir
Rəqibinə nifrət edən mənim sərvət-dəyərlərimi məhv edib itirir
Buna görə
Ordular döyüşə hazır halda üz-üzə qarşılaşırsa
Yalnız o anın matəmini duyan qalıb gəlir

70

70

mu'wIj luyajlu'meH ngeD.
ngeD je mu'wIj pabmeH Qu'.
'ach qo' HochDaq bIH yajlaH pagh
'ej bIH pablaHbogh pagh tu'lu'.
tIQ mu'meywIj mung.
ta'meywIj SeH meq.
'ach 'e' luSovbe'lu'
vaj vISovbe'lu' je.
puS muSovbogh nuvpu'.
ngoDvammo' jIquv.
Sut nap tuQ jIvHa'wI'.
tIqDajDaq mIpna' So'chu'.

Mənim sözlərimi anlamaq da asandır
Onlara əməl etmək də asandır
Lakin heç kəs anlaya bilmir
Bir kəs də əməl edə bilmir
Sözlərimin kökü dərindir
Əməllərimin hakimi vahiddir
Bunları anlamadığlarına görə məni də anlamır onlar
Anlayan tək-tükdür deyə biliklərim dəyərlidir
Arif Aqil cındıra bürünüb qoynunda bahalı qaş gəzdirənə bənzər

71

71

bIjIv 'e' DaSovchugh bInIv.
bIjIv 'e' DaSovbe'chugh bIDuy'.
Duy'meylIj DaghovDI' neH
bIDuy'Ha'choH.
Duy'be' jIvHa'wI'.
Duy'be', Duy'meyDaj ghovmo'.

Bilmədiyini dərk edən — alidir
Bildiyini anlamayan — xarabdır
Yalnız xarab olmaqdan artıq bezən bir kəs
Bu naxoşluğa nifrət edər, bu dərdi rədd edər
Arif Aqilin dərdisəri, naxoşluğu olmur
Cünki onun xarablaşması xarab olubdur
Və buna görə də o xarab olmur artıq

72

72

nuvpu' ghIjbe'DI' vay' luHajnISbogh
chaH SIchchoH ghIjqu'bogh vay'e'.
DabmeH loghchaj yImachmoHQo'.
yInmeH jochaj yIpuSmoHQo'.
lunuQlu'be'chugh vaj puQchoHbe'.
vaj Sov'egh jIvHa'wI'
'ach 'ang'eghbe'.
muSHa''egh
'ach naD'eghbe'.
lo'laHwI'na' wIv, .
lo'laHwI'Hey lajbe'.

Hakimiyyət ixtiyarının həddini aşanda
insanlar ondan daha qorxmur
Evlərinin içinə burnunu soxma
Onların doğmalarına ziyan yetirmə
Çünki, insana ziyan yetirməzsən
O da ziyan yetirənlərdən olmaz
Buna görə,
Arif Aqil özünü göstərmir — özünü dərk edir
Özünə qiymət qoymur — özünə hörmət edir
Beləliklə birini rədd edib o birinə nail olur

73

73

jaqmo' yoHbogh vay'
HeHlu'.
jaqbe'mo' yoHbogh vay'
choqlu'.
chepmoH toDuj cha' Seghmeyvam pagh QIH.
wa' muSchugh 'u' meqDaj yaj 'Iv?
'oH QIjlaHbe' je jIvHa'wI'.
'ovbe'taHvIS 'u' mIw'a' Qapchu',
jatlhbe'taHvIS jangchu',
rI'be'taHvIS 'oHDaq ghoSmoHchu',
moDbe'taHvIS nabchu'.
lutlh 'u' nuHmey, Sar 'u' DoSmey,
'ach QeqDI' 'u' pagh DoS qIpHa'.

Cəsarətini cürət etməyə yönəldən — öldürər
Cəsarətini cürət etməməyə yönəldən — yaşayar
Bunların ikisidə gah xeyirdir, gah ziyan
Göylər qəzəblənəndə — kim bilər səbəbi nə?
Bu məsələdə Arif Aqil də çətinlik çəkir
Göylərin yolu budur:
Heç mübahisə də etmir, amma əcəb qalib gəlir
Heç dinmir də, amma əcəb cavab verir
Heç dəvət etmir, amma hər şey özü qayıdır
Necə də səxavətlidir ki, hər kəsin qisməti var
Göylərin toru hədsiz-hüdudsuzdur
Geniş gözlüdür, lakin bir kəsi qaçırtmaz

74

74

Hegh luHajbe'chugh nuv.
lubuQlu'meH lI'Ha'.
Hegh luHajtaHchugh nuv
'ej vangHa'bogh vay'
jonlu'chugh 'ej muHlu'chugh
ruch 'e' ngIl 'Iv?
HoHmeH reH SaH muHwI'a'.
ghaH DaDa 'e' DanIDchugh
Sor pe'wI''a' Qu' ta' 'e' nIDbogh vay' Darur.
Qu'vam ta'laHbe'chugh vay'
pIjHa' ghopDu'Daj rIQmoHbe'.

İnsanlar ölümdən qorxmur əgər
Neyniyəsən ki — ölüm ilə qorxudasan onları?
Təsəvvür edək, insanlar daima ölümdən qorxur
Çünki mən təsadüfi insanları həbs edib öldürürəm
Lakin bunu etməyə kim cürət edər ki?
Qaydası ilə, insanları öldürən Ölüm Hökmdarıdır
Ölüm Hökmdarı isə çapmağın ulu ustasıdır
Çapmağın ulu ustasını əvəz etmək istəyən isə
Çətin ola bilsin ki, öz əllərini yarmasın

75

75

qatlh ghungqu'taH nuvpu'?
rupqu'mo' mochpu'chaj
'ej tIrchaj luSopmo'.
vaj ghungqu'taH nuvpu'.
qatlh Qatlhqu' nuvpu' che'meH Qu'?
nISmo' mochpu'chaj.
vaj Qatlhqu' nuvpu' che'meH Qu'.
qatlh Hegh luSaHbe' nuvpu'?
tlhoy yIn luSaHmo' mochpu'chaj.
vaj Hegh luSaHbe' nuvpu'.
yIn qImHa'ghach qaq law'
yIn naDqu'ghach qaq puS.

Millət acdırsa, deməli onun başçıları ərzaq vergisini qaldırıb —
Budur aclıq
Milləti nizama gətirmək çətindirsə, deməli onun başçıları çoxlu vəd verir —
Budur idarəetmənin çətinliyi
Millət ölümə etina etmirsə, deməli tamamilə çörəkpulu qazanmağa həsr edib özünü —
Budur ölümə etina etməmək
Buna görə müdrük ol!
Dolanışı hər şeydən yüksək tutmaqdan isə
Tamamilə çörəkpulusuz qalmaq yaxşıdır

76

76

yIntaHvIS nuv vaD 'ej tun.
HeghDI' let 'ej vaDHa'.
yIntaHvIS tI, vaD 'ej SuD.
HeghDI' SIHbe' 'ej QaD.
vaj Hegh lutlhej vaDHa'wI' letwI' je
'ej yIn lutlhej vaDwI' tunwI' je.
tlhoy HoSchugh mang jeylu'.
tlhoy letchugh Sor pe'lu'.
'eSchoH HoSwI' tInwI' je.
jenchoH tunwI' pujwI' je.

İnsan doğulanda yumşaq və incədir
Öləndə isə bərk və möhkəm olur
Min cür cisim — bitkilər belə — yaşadıqca yumşaq və kövrəkdir
Öləndə isə qurumuş və solmuş olur
Buna görə, güc və sərtlik ölümün yoldaşlarıdır
Yumşaqlıq və incəlik isə — həyatın yoldaşlarıdır
Ordusunun gücünə güvənən qalib gəlməz
Möhkəm ağacın taxtası da hamıya lazım
Möhkəm və böyük olan alçalır
Yumşaq və incə isə — yüksəlir

77

77

wobmeH mIw rur 'u' mIw'a'.
jenwI' 'eSmoHlu'.
'eSwI' jenmoHlu'.
'IqwI' nupmoHlu'.
yapbe'wI' ghurmoHlu'.
jo 'Iq ghajwI'vo' nge' mIw'a'
'ej jo HutlhwI'vaD nob.
pIm nuvpu' mIw.
jo HutlhwI'vo' nge' chaH.
jo 'Iq ghajwI'vaD nob.
'ach qo'vaD nobmeH vay' yap ghajlaH 'Iv?
mIw'a' ghajbogh nuv'e' neH.
vaj vum jIvHa'wI' 'ach naD pIHbe'.
Qu'Daj ta' 'ach 'oH buStaHbe'.
lo'laHghachDaj 'ang neHbe'.

Göylər yolu yaya çəkilmiş ipə bənzər:
Yuxarıdakı ucunu aşağı endirir
Aşağıdakını isə yuxarı qaldırır
Artıq olan yerdə azaldar
Kəsir olan yerdə artırar
Göylər yolu —
artığın üstündən almaq və kəsirin üstünə gəlməkdir
İnsanların yolu isə əksinə —
Qıtliğı olandan alıb, artığı olana bəxşiş etməkdir
Artığlığını bütün dünyaya bəxş etməyi kim bacarar?
Ancaq yol adamı
Buna görə Arif Aqil
Nə etsə də yapdığından yapışmır
Şərəfi-nailiyyətində əylənmir
Məharətini gözə çarpdırmaq istəmir

78

78

qo' HochDaq pagh tun law' bIQ tun puS.
pagh puj law' bIQ puj puS.
'ach letwI' HoSwI' joq HIvmeH
nIvwI' tu'be'lu'.
bIQ tammeH pagh qa'meH tu'lu'.
HoSwI' jey pujwI'.
letwI' jey tunwI'.
'e' Sovbej Hoch nuv.
'ach Sovvam lo' pagh nuv.
vaj maq jIvHa'wI':
"Sep quvHa'ghach DaSIQchugh
Sep latmey jaw Damoj.
Sep Do'Ha'ghaj DaSIQchugh
qo' voDleD Damoj".
mujlaw' mu'mey lugh.

Dünyada su qədər yumşaq və üzüyola olan bir şey yoxdur
Amma bərk və möhkəm bir şeyi oymaqda da onun bərabəri yox
O yenilməzdir!
Yumşaqlıq bərkliyə qalib gələr
Üzüyola olan inadkara qalıb gələr
Dünyada bunu bilməyən yoxdur
Amma buna əməl edən də yoxdur
Buna görə Arif Aqil buyurur ki,
Vətəninin çirkini alana “dövlətin ağası” deyərlər
Ölkənin qadasını alana “dünyanın hakimi” deyərlər
Doğru kəlmə ziddiyətə bənzər

79

79

SolHa'choHDI' jagh'a'pu'
jaghHompu' chaHbejtaH.
ghu'vam lughmoHmeH mIw tu'lu'a'?
mab pab jIvHa'wI'
'ej pIch nejbe'.
Qu'Daj ta' ghob pabwI'.
DIbDaj DoQ ghob Hutlhbogh nuv'e'.
pagh'e' maS 'u' mIw'a'.
'ach reH QaQwI''e' tlhej.

Saziş yaman işdir — nəticədə kiminsə acığı qalsa əgər
Əmin-amanlıq olsun deyə bu işdə məharət gərəkdir
Buna görə Arif Aqil sazişin öz tərəfini güdür
Və digər tərəfin öhdəliklərini tələb etmir
Kəramətli insan sazişi gözləyər
Kəramətsiz insan — toplayacağını
Göylər yolu bitərəfdir
Lakin mahir insan üçün hər zaman açıqdır

80

80

machchugh Sep vaj puS nuvpu'Daj.
mIqta' law' ghaj 'ach lo'qangbe'.
Hegh luqImmo' Daq Hop lengbe'.
lupwI' Duj je ghaj 'ach lIghmeH meq ghajbe'.
nuHmey yoD je ghaj 'ach bIH 'aghbe'.
qonmeH SIrgh lubaghlu'pu'bogh lo'qa'.
'eymo' Sojchaj chaH yonmoH.
'IHmo' Sutchaj chaH belmoH.
tammo' juHchaj chaH jotmoH.
nItmo' tIghchaj chaH QuchmoH.
Summo' jIl Sep, leghlu'meH ngeD.
'uSghebDaj targhDaj je luQoylu'.
'ach yIn nuvpu', qanchoH, Hegh
'ej jIlchaj SuchmeH not tlheD.

Yaxşısı - xırda kənd, kiçik əhali
Qoy min cür cihaz olsun — onları işlətməyə ehtiac olmaz
Qoy camaat ölümə ciddi yanaşsın — dünyasını dəyişməkdən çəkinən olmaz
Qayiğ-araba olsa da — minib gedən olmaz
Yaraq-əsləhə olsa da — qeyib göstərən olmaz
Qoy camaat yenidən qayıtsın ip düyünlərinə — yazı əvəzinə onları işlətsin
Həyatları ilə razı olarlar
Pay-qismətləri ilə qane olarlar
Ocaqları salamat olar
Adətləri səadət olar
Kənd qonşuları bir-birini görər
İt-xoruz bir-birini eşidər
İnsanlar qocalıb rəhmətə gedər
Və heç kəsin onlarla işləri olmaz

81

81

'IHbe' mu'mey teH.
teHbe' mu'mey 'IH.
ghoHbe' QaQwI'pu'.
QaQbe' ghoHwI'pu'.
HaDta'wI' chaHbe' SovwI'pu''e'.
Sovbe' HaDta'wI'pu''e'.
pagh vI' jIvHa'wI'.
latlhpu'vaD vangqu' 'ej law'taH vay' ghajbogh.
latlhpu'vaD nobqu' 'ej law'taH vay' Hevbogh.
chepmoH mIw'a', QIHbe':
'u' mIw'a' 'oH mIwvam'e'.
latlhpu'vaD vang mIw'a', chaH qaDbe':
jIvHa'wI' mIw'a' 'oH mIwvam'e'.

Düz söz xoş olmaz
Xoş söz düz olmaz
Bilən bəhs etməz
Bəhs edən bilməz
Bacaran çox bilməz
Çox bilən bacarmaz
Arif Aqil sursat yiğmır
Başqalara qulluq etdiyi qədər malik olur
Başqalarla bölüşdüyü qədər əldə edir
Göylər Yolu — xeyir gətirmək və zərər yetirməməkdir
Arif Aqilin yolu — qulluq etmək və çəkişməməkdir