III. Literatura Socyalistyczna i Komunistyczna.

III. Социалистическая и коммунистическая литература

1. Socyalizm reakcyjny.

1. Реакционный социализм

a) Socyalizm feodalny.

a) Феодальный социализм

Francuska i angielska arystokracya przez samo już swoje stanowisko historyczne zmuszona była pisać pamflety przeciw społeczności burżuazyjnej.

Французская и английская аристократия по своему историческому положению была призвана к тому, чтобы писать памфлеты против современного буржуазного общества.

W lipcowej Rewolucyi francuskiej 1830 r. i w angielskim ruchu na rzecz reform była ona raz jeszcze pobitą przez znienawidzonych dorobkiewiczów bez rodu. Niepodobna już było marzyć nawet o poważnej walce politycznej.

Во французской июльской революции 1830 г. и в английском движении в пользу парламентской реформы ненавистный выскочка ещё раз нанёс ей поражение. О серьёзной политической борьбе не могло быть больше и речи.

Pozostawała tylko walka literacka. I na tem jednak polu przestarzała gadanina z czasów restauracyi była już niemożebną. Ażeby zdobyć uznanie, arystokracya musiała pozornie o interesie swoim zapomnieć i w swym akcie oskarżenia przeciw burżuazyi oprzeć się jedynie na interesie wyzyskiwanych.

Ей оставалась только литературная борьба. Но и в области литературы старые фразы времён Реставрации стали уже невозможны. Чтобы возбудить сочувствие, аристократия должна была сделать вид, что она уже не заботится о своих собственных интересах и составляет свой обвинительный акт против буржуазии только в интересах эксплуатируемого рабочего класса.

Zabawiała się więc układaniem piosenek satyrycznych przeciw swemu nowemu panu oraz szeptaniem mu do ucha mniej lub więcej strasznych przepowiedni.

Она доставляла себе удовлетворение тем, что сочиняла пасквили на своего нового властителя и шептала ему на ухо более или менее зловещие пророчества.

W ten oto sposób powstał socyalizm feodalny, przybierający formę cokolwiek skargi, cokolwiek paszkwilu, cokolwiek oglądania się na przeszłość, cokolwiek gróźb przyszłości — tu i owdzie rażący boleśnie burżuazyę gorzkim, dowcipnym, palącym sądem, ale zawsze śmieszny swoją zupełną bezsilnością w pojmowaniu ducha nowożytnych dziejów.

Так возник феодальный социализм: наполовину похоронная песнь — наполовину пасквиль, наполовину отголосок прошлого — наполовину угроза будущего, подчас поражающий буржуазию в самое сердце своим горьким, остроумным, язвительным приговором, но всегда производящий комическое впечатление полной неспособностью понять ход современной истории.

Wstrząsano żebraczą torbą proletaryusza jak sztandarem, aby lud w koło siebie zgromadzić. Idąc wszakże za nimi, lud spostrzegał rychło na grzbietach swych przywódców arystokratyczne herby i wnet ich opuszczał z głośnym i urągliwym śmiechem.

Аристократия размахивала нищенской сумой пролетариата как знаменем, чтобы повести за собою народ. Но всякий раз, когда он следовал за нею, он замечал на её заду старые феодальные гербы и разбегался с громким и непочтительным хохотом.

Najpocieszniejsze widowiska tego rodzaju wyprawiały niektóre koterye francuskich legitymistów (stronników dawnego domu królewskiego) i młoda Anglia.

Разыгрыванием этой комедии занималась часть французских легитимистов и «Молодая Англия».

Kiedy panowie ci utrzymują, że wyzyskiwanie ich miało wcale inny charakter niż wyzyskiwanie burżuazyjne — zapominają widocznie, że odbywało się ono w zupełnie innych, dziś zupełnie już przestarzałych warunkach i okolicznościach.

Если феодалы доказывают, что их способ эксплуатации был иного рода, чем буржуазная эксплуатация, то они забывают только, что они эксплуатировали при совершенно других, теперь уже отживших, обстоятельствах и условиях.

Jeżeli zaś silą się dowieść, że za ich panowania nie istniał współczesny proletaryat, to zapominają znowuż, że współczesna burżuazya była najkonieczniejszym wytworem ich gospodarstwa społecznego.

Если они указывают, что при их господстве не существовало современного пролетариата, то забывают, что как раз современная буржуазия была необходимым плодом их общественного строя.

Zresztą ukrywają oni reakcyjność swej krytyki tak niedbale, że sprowadzają swoje zarzuty przeciw burżuazyi do tego, iż za jej panowania wytwarza się klasa, co całe stare społeczeństwo rozsadzi.

Впрочем, они столь мало скрывают реакционный характер своей критики, что их главное обвинение против буржуазии именно в том и состоит, что при её господстве развивается класс, который взорвёт на воздух весь старый общественный порядок.

Oskarżają oni burżuazyę nierównie więcej o to, że wychowała rewolucyjny proletaryat, niż o to, że porodziła proletaryat wogóle.

Они гораздо больше упрекают буржуазию в том, что она порождает революционный пролетариат, чем в том, что она порождает пролетариат вообще.

W życiu politycznem przeto biorą udział we wszystkich środkach represyjnych przeciwko klasom pracującym, a w życiu codziennem, mimo swoje podniosłe frazesy, sięgają po złote jabłko zysku, oraz wierność, miłość i honor wymieniają szachrajsko na wełnę, buraki lub wódkę.

Поэтому в политической практике они принимают участие во всех насильственных мероприятиях против рабочего класса, а в обыденной жизни, вопреки всей своей напыщенной фразеологии, не упускают случая подобрать золотые яблоки и променять верность, любовь, честь на барыш от торговли овечьей шерстью, свекловицей и водкой.

Jak klecha szedł zawsze solidarnie z feodałem, tak też socyalizm „chrześciański“ trzyma się za poły socyalizmu feodalnego.

Подобно тому как поп всегда шёл рука об руку с феодалом, поповский социализм идёт рука об руку с феодальным.

Nic łatwiejszego jak upokostować socyalistyczną barwą ascetyzm chrześcijański. Czyż chrześcijaństwo nie walczyło także przeciw własności prywatnej, przeciw małżeństwu i przeciw państwu?

Нет ничего легче, как придать христианскому аскетизму социалистический оттенок. Разве христианство не ратовало тоже против частной собственности, против брака, против государства?

Czyż nie propagowało ono natomiast dobroczynności i żebractwa, bezżeństwa i poskramiania ciała, zakonnego życia i kościoła?

Разве оно не проповедовало вместо этого благотворительность и нищенство, безбрачие и умерщвление плоти, монастырскую жизнь и церковь?

Chrześciański socyalizm jest tylko wodą święconą, którą klecha pokrapia gniew arystokratów.

Христианский социализм — это лишь святая вода, которою поп кропит озлобление аристократа.

b) Socyalizm małomieszczański.

b) Мелкобуржуазный социализм

Arystokracya feodalna nie jest jedyną klasą, którą burżuazya ze stanowiska zepchnęła, i dla której warunki życia w nowożytnem społeczeństwie burżuazyjnem stawały się coraz cięższe i nieznośniejsze.

Феодальная аристократия — не единственный ниспровергнутый буржуазией класс, условия жизни которого в современном буржуазном обществе ухудшались и отмирали.

Średniowieczne małomieszczaństwo i stan drobno-włościański były poprzednikami nowożytnej burżuazyi. W wielu krajach małorozwiniętych przemysłowo i handlowo klasy te wegetują dziś jeszcze obok naradzającej się burżuazyi.

Средневековое сословие горожан и сословие мелких крестьян были предшественниками современной буржуазии. В странах, менее развитых в промышленном и торговом отношении, класс этот до сих пор ещё прозябает рядом с развивающейся буржуазией.

W krajach, gdzie panuje nowożytna cywilizacya, wytworzył się nowy stan małomieszczański, który jest czemś pośredniem między proletaryatem a burżuazyą, i który jako uzupełnienie burżuazyjnego ustroju wciąż się wytwarza. Członkowie jego wszakże przez konkurencyę ustawicznie spychani są do szeregów proletaryatu — a nawet widzą, że rozwój wielkiego przemysłu sprowadzi chwilę, w której, jako niezależna część współczesnej społeczności, przepadną zupełnie i zastąpieni zostaną w handlu, w rękodzielnictwie, w rolnictwie, przez nadzorców robotniczych i najemników.

В тех странах, где развилась современная цивилизация, образовалась — и как дополнительная часть буржуазного общества постоянно вновь образуется — новая мелкая буржуазия, которая колеблется между пролетариатом и буржуазией. Но конкуренция постоянно сталкивает принадлежащих к этому классу лиц в ряды пролетариата, и они начинают уже видеть приближение того момента, когда с развитием крупной промышленности они совершенно исчезнут как самостоятельная часть современного общества и в торговле, промышленности и земледелии будут замещены надзирателями и наёмными служащими.

W krajach takich, jak Francya, gdzie stan włościański stanowi daleko więcej niż połowę ludności, było rzeczą naturalną, że pisarze występujący przeciw burżuazyi w imię proletaryatu posługiwali się w swej krytyce ustroju burżuazyjnego małomieszczańską i drobno-włościańską miarką oraz z małomieszczańskiego stanowiska bronili klasy robotniczej.

В таких странах, как Франция, где крестьянство составляет гораздо более половины всего населения, естественно было появление писателей, которые, становясь на сторону пролетариата против буржуазии, в своей критике буржуазного строя прикладывали к нему мелкобуржуазную и мелкокрестьянскую мерку и защищали дело рабочих с мелкобуржуазной точки зрения.

Powstawał w ten sposób socyalizm małomieszczański. Sismondi jest przywódcą tego kierunku zarówno we Francyi, jak i w Anglii.

Так возник мелкобуржуазный социализм. Сисмонди стоит во главе этого рода литературы не только во Франции, но и в Англии.

Socyalizm ten umiał bardzo trafnie wykazać sprzeczności w współczesnym systemie produkcyi. Zdarł zwodniczą zasłonę optymizmu burżuazyjnej ekonomii.

Этот социализм прекрасно умел подметить противоречия в современных производственных отношениях. Он разоблачил лицемерную апологетику экономистов.

Wykazał nieodwołalnie destrukcyjne działanie maszyn i podziału pracy, rozważył koncentracyę kapitałów i własności ziemskiej, nadmierną produkcyę, kryzysy, konieczność upadku małomieszczaństwa i drobnej własności ziemskiej, odmalował nędzę proletaryatu, anarchię w produkcyi, krzyczącą niesprawiedliwość w podziale bogactw, bezlitośną wojnę przemysłową narodów, upadek starych obyczajów, starych stosunków rodzinnych i starych narodowości.

Он неопровержимо доказал разрушительное действие машинного производства и разделения труда, концентрацию капиталов и землевладения, перепроизводство, кризисы, неизбежную гибель мелких буржуа и крестьян, нищету пролетариата, анархию производства, вопиющее неравенство в распределении богатства, истребительную промышленную войну наций между собой, разложение старых нравов, старых семейных отношений и старых национальностей.

W swojej pozytywnej treści wszakże ten socyalizm chce powrócić do dawnych środków produkcyi i komunikacyi, a przez to i do dawnych form własności, oraz do dawnego ustroju społecznego, albo też nowożytne środki wytwarzania i wymiany gwałtem wcisnąć w ramki starych form posiadania. Formy te wszakże środkom tym nie odpowiadają, były przez nie rozsadzone i rozsadzone być musiały.

Но по своему положительному содержанию этот социализм стремится или восстановить старые средства производства и обмена, а вместе с ними старые отношения собственности и старое общество, или — вновь насильственно втиснуть современные средства производства и обмена в рамки старых отношений собственности, отношений, которые были уже ими взорваны и необходимо должны были быть взорваны.

W obydwu razach jest to socyalizm reakcyjny i utopijny zarazem.

В обоих случаях он одновременно и реакционен и утопичен.

Cechowość w rękodzielnictwie i patryarchalna gospodarka wiejska oto ostatnie jego słowa.

Цеховая организация промышленности и патриархальное сельское хозяйство — вот его последнее слово.

Z czasem z całego tego kierunku pozostało tylko tchórzliwe narzekanie.

В дальнейшем своём развитии направление это вылилось в трусливое брюзжание.

c) Niemiecki albo „prawdziwy” socyalizm.

c) Немецкий, или «истинный», социализм

Socyalistyczna i komunistyczna literatura Francyi, która pod naciskiem panowania burżuazyi powstała i jest literackim wyrazem walki przeciw temu panowaniu, przeflancowaną została na grunt niemiecki w tym właśnie czasie, kiedy burżuazya zaczynała tu dopiero walkę swoją z feodalnym absolutyzmem.

Социалистическая и коммунистическая литература Франции, возникшая под гнётом господствующей буржуазии и являющаяся литературным выражением борьбы против этого господства, была перенесена в Германию в такое время, когда буржуазия там только что начала свою борьбу против феодального абсолютизма.

Niemieckie filozofy, półfilozofy i inne mędrki pochwycili chciwie tę literaturę, zapominając o tem jedynie, że wraz z tą literaturą nie przeniosły się bynajmniej do Niemiec francuskie stosunki.

Немецкие философы, полуфилософы и любители красивой фразы жадно ухватились за эту литературу, позабыв только, что с перенесением этих сочинений из Франции в Германию туда не были одновременно перенесены и французские условия жизни.

Ówczesne stosunki niemieckie odebrały zupełnie francuskiej literaturze socyalistycznej bezpośrednie praktyczne znaczenie. Musiała ona więc objawić się jako płonne filozofowanie o urzeczywistnieniu zadań ludzkości.

В немецких условиях французская литература утратила всё непосредственное практическое значение и приняла вид чисто литературного течения. Она должна была приобрести характер досужего мудрствования об осуществлении человеческой сущности.

Podobnież i niemieccy filozofowie XVIII stulecia w żądaniach francuskiej rewolucyi widzieli tylko żądania „praktycznego rozumu" wogóle, a w objawach rewolucyjnej woli francuskiej burżuazyi szukali praw czystej woli, woli takiej, jaką ona być powinna prawdziwej ludzkiej woli.

Так, требования первой французской революции для немецких философов XVIII века имели смысл лишь как требования «практического разума» вообще, а проявления воли революционной французской буржуазии в их глазах имели значение законов чистой воли, воли, какой она должна быть, истинно человеческой воли.

Cała praca niemieckich pisarzy sprowadzała się do tego, aby nowe francuskie idee pogodzić ze swojem przestarzałem filozoficznem sumieniem, albo raczej przyswoić sobie francuskie idee, pozostając pomimo to na dawnem swojem stanowisku filozoficznem.

Вся работа немецких литераторов состояла исключительно в том, чтобы примирить новые французские идеи со своей старой философской совестью или, вернее, в том, чтобы усвоить французские идеи со своей философской точки зрения.

Przyswajanie to odbywało się tak, jak zwykle odbywa się przyswojenie obcych języków, to jest za pomocą tłómaczenia.

Это усвоение произошло таким же образом, каким вообще усваивают чужой язык, путём перевода.

Wiadomo, że na rękopisach klasycznych utworów starożytnego pogańskiego świata mnisi pisywali bezmyślne opowieści o katolickich świętych.

Известно, что на манускриптах, содержавших классические произведения языческой древности, монахи поверх текста писали нелепые жизнеописания католических святых.

Niemieccy literaci postępowali z francuską literaturą inaczej, chowając filozoficzne bezsensy swoje po za francuskie oryginały.

Немецкие литераторы поступили с нечестивой французской литературой как раз наоборот. Под французский оригинал они вписали свою философскую чепуху.

Naprzykład: francuska krytyka gospodarki pieniężnej występowała u nich pod postacią „wyrzeczenia się istoty ludzkiej“ a krytyka francuska państwa burżuazyjnego zjawiła się jako „zniesienie panowania abstrakcyjnego wszechogółu“ i t. d.

Например, под французскую критику денежных отношений они вписали «отчуждение человеческой сущности», под французскую критику буржуазного государства — «упразднение господства Абстрактно-Всеобщего» и т. д.

Podszywanie się tej filozoficznej gadaniny pod francuską rzeczywistość ochrzczono mianem „filozofii czynu,“ „prawdziwego socyalizmu,“ „niemieckiej nauki socyalizmu,“ „filozoficznego uzasadnienia socyalizmu“ i t. p.

Это подсовывание под французские теории своей философской фразеологии они окрестили «философией действия», «истинным социализмом», «немецкой наукой социализма», «философским обоснованием социализма» и т. д.

W taki więc sposób skastrowano francuską literaturę socyalistyczno-komunistyczną. Ponieważ zaś po tej niemieckiej operacyi przestała ona być wyrazem walki klas, przeto niemcy przypisywali sobie wyższość nad „jednostronnością francuską“ i uważali się za obrońców potrzeby prawdy zamiast potrzeb prawdziwych, za obrońców interesów istoty ludzkiej zamiast interesów proletaryatu, za obrońców człowieka wogóle, człowieka nie należącego do żadnej klasy, a więc tem samem nie istoty rzeczywistej, lecz porodu filozoficznych mgławic fantazyi.

Французская социалистическо-коммунистическая литература была таким образом совершенно выхолощена. И так как в руках немца она перестала выражать борьбу одного класса против другого, то немец был убеждён, что он поднялся выше «французской односторонности», что он отстаивает, вместо истинных потребностей, потребность в истине, а вместо интересов пролетариата — интересы человеческой сущности, интересы человека вообще, человека, который не принадлежит ни к какому классу и вообще существует не в действительности, а в туманных небесах философской фантазии.

Ten socyalizm niemiecki, co tak poważnie i pompatycznie traktował swoje ćwiczenia szkolne i z takim jarmarcznym wrzaskiem ogłaszał je światu — tracił jednak powoli swoją pedantyczną niewinność.

Этот немецкий социализм, считавший свои беспомощные ученические упражнения столь серьёзными и важными и так крикливо их рекламировавший, потерял мало-помалу свою педантическую невинность.

Walka niemieckiej a zwłaszcza pruskiej burżuazyi z feodałami i królewskim absolutyzmem, jednem słowem, ruch liberalny stał się poważniejszy.

Борьба немецкой, особенно прусской, буржуазии против феодалов и абсолютной монархии — одним словом, либеральное движение — становилась всё серьёзнее.

„Prawdziwy" socyalizm miał wtedy pożądaną sposobność przeciwstawić politycznemu ruchowi żądania socyalistyczne, i rzucić tradycyjne przekleństwo na liberalizm, na konstytucyjne państwo, na burżuazyjną wolność prasy, na burżuazyjne prawo, na burżuazyjną swobodę i równość. Prawiono masie o tem, że w tym burżuazyjnym ruchu może ona nic nie zyskać, owszem, o wiele łatwiej wszystko stracić.

«Истинному» социализму представился, таким образом, желанный случай противопоставить политическому движению социалистические требования, предавать традиционной анафеме либерализм, представительное государство, буржуазную конкуренцию, буржуазную свободу печати, буржуазное право, буржуазную свободу и равенство и проповедовать народной массе, что в этом буржуазном движении она не может ничего выиграть, но, напротив, рискует всё потерять.

Socyalizm niemiecki zapomniał zaprędko o tem, że francuska krytyka której był pustym oddźwiękiem, zrodzoną została przez nowożytne burżuazyjne społeczeństwo wraz z jego materyalnemi formami i wraz z odpowiednim ustrojem politycznym. A warunki te właśnie wówczas dopiero Niemcy zdobywały.

Немецкий социализм весьма кстати забывал, что французская критика, жалким отголоском которой он был, предполагала современное буржуазное общество с соответствующими ему материальными условиями жизни и соответственной политической конституцией, т. е. как раз все те предпосылки, о завоевании которых в Германии только ещё шла речь.

Socyalizm więc taki służył niemieckim absolutnym rządom z ich orszakiem klechów, bakałarzy, junkrów i biurokratów jako pożądane straszydło przeciw groźnie występującej burżuazyi.

Немецким абсолютным правительствам, с их свитой попов, школьных наставников, заскорузлых юнкеров и бюрократов, он служил кстати подвернувшимся пугалом против угрожающе наступавшей буржуазии.

Był on słodkiem dopełnieniem do knutów i kul, któremi rząd tłumił niemieckie powstania robotnicze.

Он был подслащённым дополнением к горечи плетей и ружейных пуль, которыми эти правительства усмиряли восстания немецких рабочих.

Kiedy z jednej strony „prawdziwy“ socyalizm w ten sposób był bronią w ręku rządów przeciw niemieckiej burżuazyi, to z drugiej był on bezpośrednim wyrazem reakcyjnych interesów niemieckiego małomieszczaństwa.

Если «истинный» социализм становился таким образом оружием в руках правительств против немецкой буржуазии, то он и непосредственно служил выражением реакционных интересов, интересов немецкого мещанства.

Małomieszczaństwo to, powstałe w XVI wieku jeszcze i od tego czasu w rozmaitych formach odradzające się, jest w Niemczech właściwą podstawą panującego porządku rzeczy.

В Германии действительную общественную основу существующего порядка вещей составляет мелкая буржуазия, унаследованная от XVI века и с того времени постоянно вновь появляющаяся в той или иной форме.

Podtrzymywanie jego jest tedy obroną istniejącego w Niemczech ustroju. Obawia się ono przemysłowego i politycznego panowania burżuazyi, gdyż to grozi mu koniecznym upadkiem z jednej strony dzięki konkurencyi kapitałów, a z drugiej dzięki powstaniu rewolucyjnego proletaryatu.

Сохранение её равносильно сохранению существующего в Германии порядка вещей. От промышленного и политического господства буржуазии она со страхом ждёт своей верной гибели, с одной стороны, вследствие концентрации капитала, с другой — вследствие роста революционного пролетариата.

„Prawdziwy“ socyalizm chciał przy jednym ogniu upiec dwie pieczenie. Rozszerzał się jak epidemia.

Ей казалось, что «истинный» социализм одним выстрелом убивает двух зайцев. И «истинный» социализм распространялся как зараза.

Szata, utkana ze spekulacyjnego przędziwa, wyhaftowana kwiatami mędrkującej elokwencyi, zwilżona łzą sentymentalności ciężka ta szata, którą okrywali niemieccy socyaliści parę swych skostniałych „prawd wiecznych,“ zwiększała tylko odbyt ich towaru wśród publiczności.

Вытканный из умозрительной паутины, расшитый причудливыми цветами красноречия, пропитанный слезами слащавого умиления, этот мистический покров, которым немецкие социалисты прикрывали пару своих тощих «вечных истин», только увеличивал сбыт их товара среди этой публики.

Powoli socyalizm niemiecki coraz bardziej godził się ze swem powołaniem, i przybierał napuszoną pozę obrońcy tego mieszczaństwa.

Со своей стороны, немецкий социализм всё более понимал своё призвание быть высокопарным представителем этого мещанства.

Naród niemiecki uznał on za jedyny naród normalny, niemieckiego drobnomieszczanina za normalnego człowieka. We wszelkiej jego nikczemności szukał jakiejś ukrytej wyższej socyalistycznej treści i nadawał jej tym sposobem wprost przeciwne znaczenie.

Он провозгласил немецкую нацию образцовой нацией, а немецкого мещанина — образцом человека. Каждой его низости он придавал сокровенный, возвышенный социалистический смысл, превращавший её в нечто ей совершенно противоположное.

Wreszcie, konsekwentnie przeprowadzając swe rozumowania, wystąpił przeciw „barbarzyńsko-destrukcyjnym” dążeniom komunizmu i ogłosił światu, że stoi ponad partyjną walką klas Wszystkie dzieła, które w Niemczech uznane zostały za socyalistyczne i komunistyczne, należą z małymi wyjątkami do tej kategoryi brudnych i wyjaławiających ducha produkcyj literackich.

Последовательный до конца, он открыто выступал против «грубо-разрушительного» направления коммунизма и возвестил, что сам он в своём величественном беспристрастии стоит выше всякой классовой борьбы. За весьма немногими исключениями всё, что циркулирует в Германии в качестве якобы социалистических и коммунистических сочинений, принадлежит к этой грязной, расслабляющей литературе.

2. Socyalizm konserwatywny lub burżuazyjny.

2. Консервативный, или буржуазный, социализм

Część burżuazyi życzy sobie usunięcia niektórych dzisiejszych wad społecznych, aby utrwalić istnienie burżuazyjnego społeczeństwa.

Известная часть буржуазии желает излечить общественные недуги для того, чтобы упрочить существование буржуазного общества.

Tutaj należą ekonomiści, filantropi, humaniści, poprawiacze losu klas robotniczych, organizatorzy dobroczynności publicznej, opiekunowie zwierząt, założyciele stowarzyszeń wstrzemięźliwości, pokątni reformatorzy najrozmaitszego gatunku i t. d.

Сюда относятся экономисты, филантропы, поборники гуманности, радетели о благе трудящихся классов, организаторы благотворительности, члены обществ покровительства животным, основатели обществ трезвости, мелкотравчатые реформаторы самых разнообразных видов.

Burżuazyjny ten socyalizm wytworzył nawet całe systemy społeczne.

Этот буржуазный социализм разрабатывался даже в целые системы.

Jako przykład podać tu możemy „Filozofię nędzy“ Proudhona.

В качестве примера приведём «Философию нищеты» Прудона.

Socyaliści tego pokroju chcieliby zatrzymać wszystkie formy życiowe nowożytnego społeczeństwa, lecz bez walk i niebezpieczeństw, które są jego niezbędnym wynikiem. Chcieliby dzisiejszego społeczeństwa bez czynników, które je rewolucyonizują i rozprzęgają, chcieliby burżuazyi bez proletaryatu.

Буржуа-социалисты хотят сохранить условия существования современного общества, но без борьбы и опасностей, которые неизбежно из них вытекают. Они хотят сохранить современное общество, однако, без тех элементов, которые его революционизируют и разлагают. Они хотели бы иметь буржуазию без пролетариата.

Naturalnie, że burżuazya uważa ten świat, w którym ona panuje, za najlepszy ze światów. Burżuazyjny socyalizm z słodkiej tej fantazyi wytwarza mniej lub więcej wykończony systemat.

Тот мир, в котором господствует буржуазия, конечно, кажется ей самым лучшим из миров. Буржуазный социализм разрабатывает это утешительное представление в более или менее цельную систему.

Jeżeli też nawołuje on proletaryat do urzeczywistnienia tego systemu i wejścia do nowej Jerozolimy, to w gruncie rzeczy żąda od niego jedynie, by pozostał w dzisiejszem społeczeństwie, lecz odrzucił swą do niego nienawiść.

Приглашая пролетариат осуществить его систему и войти в новый Иерусалим, он, в сущности, требует только, чтобы пролетариат оставался в теперешнем обществе, но отбросил своё представление о нём, как о чём-то ненавистном.

Inna forma tego socyalizmu mniej systematyczna, lecz bardziej praktyczna, starała się odstręczyć klasę robotniczą od wszelkiego rewolucyjnego ruchu, dowodząc, że dla niej korzystną być może nie ta lub owa zmiana polityczna, lecz tylko przekształcenie materyalnych warunków życia, przekształcenie stosunków ekonomicznych.

Другая, менее систематическая, но более практическая форма этого социализма стремилась к тому, чтобы внушить рабочему классу отрицательное отношение ко всякому революционному движению, доказывая, что ему может быть полезно не то или другое политическое преобразование, а лишь изменение материальных условий жизни, экономических отношений.

Socyalizm burżuazyjny przez zmianę materyalnych warunków nie pojmuje jednak bynajmniej zniesienia burżuazyjnej organizacyi produkcyi, które nastąpić może li tylko w drodze rewolucyjnej, lecz poprostu administracyjne ulepszenia na gruncie istniejących warunków wytwarzania. Ulepszenia te nie mogłyby więc w niczem zmienić stosunku kapitału do pracy i w najlepszym razie zmniejszyłyby dla burżuazyi koszty jej panowania i uprościłyby jej gospodarkę państwową.

Однако под изменением материальных условий жизни этот социализм понимает отнюдь не уничтожение буржуазных производственных отношений, осуществимое только революционным путём, а административные улучшения, осуществляемые на почве этих производственных отношений, следовательно, ничего не изменяющие в отношениях между капиталом и наёмным трудом, в лучшем же случае — лишь сокращающие для буржуазии издержки её господства и упрощающие её государственное хозяйство.

Najodpowiedniejszy swój wyraz ów burżuazyjny socyalizm znajduje wówczas, gdy przeistacza się poprostu w pospolitą figurę retoryczną.

Самое подходящее для себя выражение буржуазный социализм находит только тогда, когда превращается в простой ораторский оборот речи.

Wolność handlu — w imię interesów klasy robotniczej, cła ochronne — w imię interesów klasy robotniczej, więzienia celkowe — w imię interesów klasy robotniczej — oto ostateczne i jedyne poważnie wypowiedziane słowo burżuazyjnego socyalizmu.

Свободная торговля! в интересах рабочего класса; покровительственные пошлины! в интересах рабочего класса; одиночные тюрьмы! в интересах рабочего класса — вот последнее, единственно сказанное всерьёз, слово буржуазного социализма.

Socyalizm bowiem burżuazyjny sprowadza się do twierdzenia, że wyzyskiwacz jest wyzyskiwaczem w interesach klasy robotniczej.

Социализм буржуазии заключается как раз в утверждении, что буржуа являются буржуа, — в интересах рабочего класса.

3. Krytyczno-utopijny socyalizm i komunizm.

3. Критически-утопический социализм и коммунизм

Nie mówimy tutaj o literaturze, która we wszystkich wielkich rewolucyach nowożytnych wypowiedziała żądania proletaryatu (pisma Baboeufa i innych).

Мы не говорим здесь о той литературе, которая во всех великих революциях нового времени выражала требования пролетариата (сочинения Бабёфа и т. д.).

Pierwsze próby proletaryatu, aby bezpośrednio przepchnąć swój interes klasowy w czasach powszechnego wzburzenia umysłów, w czasach druzgotania ustroju feodalnego, próby te koniecznie musiały się rozbić o niedostateczny rozwój proletaryatu, zarówno jak i o brak warunków niezbędnych dla jego wyzwolenia, które są właśnie wytworem burżuazyjnego okresu.

Первые попытки пролетариата непосредственно осуществить свои собственные классовые интересы во время всеобщего возбуждения, в период ниспровержения феодального общества, неизбежно терпели крушение вследствие неразвитости самого пролетариата, а также вследствие отсутствия материальных условий его освобождения, так как эти условия являются лишь продуктом буржуазной эпохи.

Rewolucyjna literatura, towarzysząca tym pierwszym proletaryatu poruszeniom, w treści swojej jest nieuchronnie reakcyjna. Chce ona ascetyzmu i bezlitosnej a sztucznej niwelacyi w imię równości.

Революционная литература, сопровождавшая эти первые движения пролетариата, по своему содержанию неизбежно является реакционной. Она проповедует всеобщий аскетизм и грубую уравнительность.

Właściwe socjalistyczne i komunistyczne systematy St. Simona, Fouriera, Owena i t. d. pochodzą z pierwszego okresu „nierozwiniętej“ jeszcze walki proletaryatu z burżuazyą, o czem mówiło się wyżej (Patrz rozdział „Burżuazya i proletaryat“).

Собственно социалистические и коммунистические системы, системы Сен-Симона, Фурье, Оуэна и т. д., возникают в первый, неразвитый период борьбы между пролетариатом и буржуазией, изображённый нами выше (см. «Буржуазия и пролетариат»).

Twórcy tych systemów spostrzegają już antagonizm klas, zarówno jak i oddziaływanie rozkładowych żywiołów w samem łonie istniejącego społeczeństwa. Nie przypisują oni wszakże proletaryatowi żadnej historycznej samodzielnej roli, w ruchach jego nie widzą żadnego właściwego mu politycznego ruchu.

Изобретатели этих систем, правда, видят противоположность классов, так же как и действие разрушительных элементов внутри самого господствующего общества. Но они не видят на стороне пролетариата никакой исторической самодеятельности, никакого свойственного ему политического движения.

Ponieważ rozwój antagonizmu klas postępuje jednocześnie z rozwojem przemysłu, nie znajdują oni właśnie odpowiednich warunków materyalnych do wyzwolenia proletaryatu, a więc, aby je stworzyć, chcą odkryć naukę socyalną, szukają praw socyalnych.

Так как развитие классового антагонизма идёт рука об руку с развитием промышленности, то они точно так же не могут ещё найти материальных условий освобождения пролетариата и ищут такой социальной науки, таких социальных законов, которые создали бы эти условия.

Zamiast działalności społecznej występuje tu osobista ich działalność twórcza, zamiast dziejowych warunków wyzwolenia — warunki fantastyczne, zamiast powoli posuwającej się organizacyi klasowej proletaryatu — nowa organizacya społeczeństwa przez nich samych wynaleziona.

Место общественной деятельности должна занять их личная изобретательская деятельность, место исторических условий освобождения — фантастические условия, место постепенно подвигающейся вперёд организации пролетариата в класс — организация общества по придуманному ими рецепту.

W przyszłej historyi widzą oni jedynie propagandę swych zasad i praktyczne przeprowadzenie swych planów społecznych.

Дальнейшая история всего мира сводится для них к пропаганде и практическому осуществлению их общественных планов.

Pojmowali oni wprawdzie, że w reformatorskich projektach swoich bronią interesów proletaryatu, jako klasy najbardziej cierpiącej, ale nie mogli pojąć, aby proletaryat mógł być czemś innem jak klasą najwięcej w dzisiejszem społeczeństwie cierpiącą.

Правда, они сознают, что в этих своих планах защищают главным образом интересы рабочего класса как наиболее страдающего класса. Только в качестве этого наиболее страдающего класса и существует для них пролетариат.

Nierozwinięte jeszcze formy walki klas, zarówno jak i ich własne stanowisko społeczne sprowadza to, iż uważają się oni za stojących wyżej od wszelkiego antagonizmu klasowego

Однако неразвитая форма классовой борьбы, а также их собственное положение в жизни приводят к тому, что они считают себя стоящими высоко над этим классовым антагонизмом.

i chcą polepszyć warunki życia dla wszystkich członków społeczeństwa, nie wyjmując tych nawet, co się w niem najlepiej ulokowali, i dlatego też odwołują się ustawicznie do całego społeczeństwa bez różnicy, a nawet najgłówniej do klas panujących właśnie.

Они хотят улучшить положение всех членов общества, даже находящихся в самых лучших условиях. Поэтому они постоянно апеллируют ко всему обществу без различия и даже преимущественно — к господствующему классу.

Potrzeba jedynie plan ich zrozumieć, aby uznać go za najmożliwszy plan najlepszego społeczeństwa.

По их мнению, достаточно только понять их систему, чтобы признать её самым лучшим планом самого лучшего из возможных обществ.

Odrzucają więc wszelką polityczną i zwłaszcza wszelką rewolucyjną działalność — celu swego chcą dopiąć pokojowo, probując wywalczyć uznanie dla nowej ewangelii społecznej przez potęgę przykładu drobnych i naturalnie zawsze martwo porodzonych eksperymentów.

Они отвергают поэтому всякое политическое, и в особенности всякое революционное, действие; они хотят достигнуть своей цели мирным путём и пытаются посредством мелких и, конечно, не удающихся опытов, силой примера проложить дорогу новому общественному евангелию.

Fantastyczne obrazowanie przyszłego społeczeństwa, powstałe w tym czasie, kiedy proletaryat był jeszcze bardzo nierozwiniętym, a więc sam fantastycznie swoje własne stanowisko pojmował, odpowiada zupełnie jego pierwszym instyktownym porywom do zupełnego przekształcenia społeczeństwa.

Это фантастическое описание будущего общества возникает в то время, когда пролетариат ещё находится в очень неразвитом состоянии и представляет себе поэтому своё собственное положение ещё фантастически, оно возникает из первого исполненного предчувствий порыва пролетариата к всеобщему преобразованию общества.

Mamy wszakże żywioł krytyczny w pismach tej szkoły. Uderzają one na wszystkie podstawy istniejącego społeczeństwa, dają więc cenny materyał dla oświecania robotników. Ich pozytywne poglądy co do przyszłości społeczeństwa, np.

Но в этих социалистических и коммунистических сочинениях содержатся также и критические элементы. Эти сочинения нападают на все основы существующего общества. Поэтому они дали в высшей степени ценный материал для просвещения рабочих.

zniesienie antagonizmu między miastem a wsią, zniesienie rodziny, prywatnego zysku, pracy najemnej, ogłaszanie społecznej harmonii, przeistoczenia się państwa w zarząd kierujący jedynie produkcyą — wszystko to wypowiada tylko konieczność usunięcia antagonizmu klas, który wówczas właśnie rozwijać się dopiero poczynał, a tem samem znany im był zaledwo w pierwszej bezszktałtnej nieokreśloności.

Их положительные выводы насчёт будущего общества, например, уничтожение противоположности между городом и деревней, уничтожение семьи, частной наживы, наёмного труда, провозглашение общественной гармонии, превращение государства в простое управление производством, — все эти положения выражают лишь необходимость устранения классовой противоположности, которая только что начинала развиваться и была известна им лишь в её первичной бесформенной неопределённости.

Dla tego też wszystkie owe poglądy mają tu charakter zupełnej utopijności.

Поэтому и положения эти имеют ещё совершенно утопический характер.

Postęp historyczny sprowadza stopniowo upadek powagi krytyczno-utopijnego socyalizmu. O ile walka klasowa rozwija się i na określoności zyskuje, o tyle też fantastyczne wzniesienie się ponad nią i niemniej fantastyczne jej zwalczanie traci wszelką praktyczną wartość i wszelkie teoretyczne uzasadnienie.

Значение критически-утопического социализма и коммунизма стоит в обратном отношении к историческому развитию. По мере того как развивается и принимает всё более определённые формы борьба классов, это фантастическое стремление возвыситься над ней, это преодоление её фантастическим путём лишается всякого практического смысла и всякого теоретического оправдания.

Jeżeli twórcy tych systemów w wielu razach byli rewolucyonistami, to ich uczniowie konstytuowali się zawsze w sekty reakcyjne. Przeciw postępowemu rozwojowi proletaryatu występują oni uporczywie z przestarzałymi poglądami swych mistrzów.

Поэтому, если основатели этих систем и были во многих отношениях революционны, то их ученики всегда образуют реакционные секты. Они крепко держатся старых воззрений своих учителей, невзирая на дальнейшее историческое развитие пролетариата.

konsekwentnie chcieliby oni walkę klas złagodzić i antagonizmów unikać.

Поэтому они последовательно стараются вновь притупить классовую борьбу и примирить противоположности.

Marzą wciąż o urzeczywistnieniu swych utopij przez urządzenie falansterów (pewnego rodzaju stowarzyszeń), komustycznych kolonij lub jakiejś małej Ikaryi (nazwa pewnej kolonii komunistycznej) — tego kieszonkowego wydania Nowej Jerozolimy — i w tym to celu apelują ustawicznie do filantropii burżuazyjnych serc i sakiewek.

Они всё ещё мечтают об осуществлении, путём опытов, своих общественных утопий, об учреждении отдельных фаланстеров, об основании внутренних колоний [«Home-colonies»], об устройстве маленькой Икарии — карманного издания нового Иерусалима, — и для сооружения всех этих воздушных замков вынуждены обращаться к филантропии буржуазных сердец и кошельков.

Powoli też przechodzą do kategoryi wyżej wspomnianych reakcyjnych i konserwatywnych socyalistów, wyróżniając się od nich jedynie pedantyczną systematycznością i fanatyczną wiarą w cudowne skutki swej nauki.

Они постепенно опускаются в категорию описанных выше реакционных или консервативных социалистов, отличаясь от них лишь более систематическим педантизмом и фанатической верой в чудодейственную силу своей социальной науки.

Stąd to pochodzi ich rozgoryczenie przeciw wszystkim politycznym ruchom proletaryatu, które — wedle ich zdania — mają swe źródło najwyłączniej w nierozumieniu zbawczych nauk ich nowej ewangelii.

Вот почему они с ожесточением выступают против всякого политического движения рабочих, вызываемого, по их мнению, лишь слепым неверием в новое евангелие.

Zwolennicy Owena walczą w Anglii z czartystami podobnież jak we Francyi zwolennicy Fouriera ze stronnictwem walczącem o reformy (Reformiści).

Оуэнисты в Англии и фурьеристы во Франции выступают — первые против чартистов, вторые против реформистов.

IV. Stanowisko komunistow wobec rozmaitych partyi opozycyjnych.

4. Отношение коммунистов к различным оппозиционным партиям

Rozdział II określa już sam przez się stosunek komunistów do istniejących partyj robotniczych, a więc stosunki ich do czartystów w Anglii oraz do stronnictwa reform agrarnych w Ameryce Północnej.

После того, что было сказано в разделе II, понятно отношение коммунистов к сложившимся уже рабочим партиям, т. е. их отношение к чартистам в Англии и к сторонникам аграрной реформы в Северной Америке.

Kierunki te walczą wprawdzie w imię najbliższych celów i interesów klas pracujących, ale zarazem reprezentują we współczesnym ruchu i jego przyszłość.

Коммунисты борются во имя ближайших целей и интересов рабочего класса, но в то же время в движении сегодняшнего дня они отстаивают и будущность движения.

We Francyi komuniści łączą się z socyalistyczno-demokratyczną partyą przeciw konserwatywnej i radykalnej burżuazyi, nie wyrzekają się jednak z racyi tego sojuszu prawa do krytycznej oceny frazesów i iluzyj, przekazanych przez rewolucyjną tradycyę.

Во Франции, в борьбе против консервативной и радикальной буржуазии, коммунисты примыкают к социалистическо-демократической партии, не отказываясь тем не менее от права относиться критически к фразам и иллюзиям, проистекающим из революционной традиции.

W Szwajcaryi popierają oni radykałów, nie zapominając, że stronnictwo to składa się z elementów sprzecznych a mianowicie demokratycznych socyalistów francuskiej szkoły oraz przedstawicieli radykalnej burżuazyi.

В Швейцарии они поддерживают радикалов, не упуская, однако, из виду, что эта партия состоит из противоречивых элементов, частью из демократических социалистов во французском стиле, частью из радикальных буржуа.